قسمت سیزدهم

ای ناله عشق تو رباب دل من

ای ناله شده همه جواب دل من

آن ولت معمور که میپرسیدی

یا بی تو و لیک در خراب دل من

این بنده مراعات نداند کردن

زیرا که به گل رفته فرو تا گردن

این مستی ما چو مستی مستان نیست

پیداست حد مستی افیون خوردن

این دیده من کز نگرد دور از من

ای صحت صد دیده رنجور از من

گر کژ نگرم پس به که کژ راست شود

ور شب باشم چون طلبی نور از من

ای یار به انکار سوی ما نگران

زیرا که نخورده ای از آن رطل گران

از شادی من بهشت گردیده جهان

غم مسخره منست و میر دگران

ای یار بیا و بر دلم بر میزان

وی زهره بیا و از رخم زر میزان

آنان که میان ما جدائی جستند

دیوار بد و نمای و گو سر میزن

ای یک قدح از درد تو دریای جهان

گم کرده جهان از تو سر و پای جهان

خواهد که جهان ز عشق تو پرگیرد

ای غیرت تو ببسته پرهای جهان

با دل گفتم اگر بود جای سخن

با دوست غمم بگو در اثنای سخن

دل گفت به گاه وصل با یار مرا

نبود ز نظاره هیچ پروای سخن

با دل گفتم عشق تو آغاز مکن

بازم در صد محنت و غم باز مکن

دل تیره گیئی کرد و بگفت ای سره مرد

معشوق شگرفست برو ناز مکن

باغست و بهار و سر و عالی ای جان

ما می نرویم از این حوالی ای جان

بگشای نقاب و در فروبند کنون

مائیم و توئی و خانه خالی ای جان

بیدل من و بیدل تو و بیدل تو و من

سرمست همی شدیم روزی به چمن

عمریست که من در آرزوی آنم

کان عهد به یادآوری ای عهد شکن

با هر دو جهان چو رنگ باید بودن

بیزار ز لعل و سنگ باید بودن

مردانه و مرد رنگ باید بودن

ور نی به هزار ننگ باید بودن

بر خسته دلان راه ملامت میزن

هردم زخمی فزون ز طاقت میزن

آتش میزن به هر نفس در جانی

واندر همه دم دم فراغت میزن

بر گرد جهان این دل آواره من

بسیار سفر کرد پی چاره من

وان آب حیات خوش و خوشخواره من

جوشید و برآمد ز دل خاره من

بر گردن ما بهانه ای خواهی بستن

وز دام و دوال ما نخواهی رستن

بالا نگران شدی که بیگانه شده است

دف را بمیفشان که نخواهی رفتن

بسیار علاقه ها بباید ای جان

تا مسکن و خانه ها شود آبادان

ای بلغاری تو خانه کن در بلغار

وی تازی گو برو سوی عبادان

پالوده شوی در طلب پالودن

فرسوده شوید در هوس فرسودن

تا لذت پالودنتان شرح دهد

ور نیست چگونه هست خواهد بودن

پیموده شدم ز راه تو پیمودن

فرسوده شدم ز عشق تو فرسودن

نی روز بخوردن و نه شب بغنودن

ای دوستی تو دشمن خود بودن

تا با خودی دوری ارچه هستی با من

ای بس دوری که از تو باشد تا من

در من نرسی تا نشوی یکتا من

اندر ره عشق یا تو باشی یا من

تا روی تو قبله ام شد ای جان جهان

نز کعبه خبر دارم و نز قبله نشان

با روی تو رو به قبله کردن نتوان

کاین قبله قالبست و آن قبله جان

توبه کردم ز توبه کردن ای جان

نتوان ز قضا کشید گردن ای جان

سوگند بسر می نبرم لیک خوش است

سوگند به نام دوست خوردن ای جان

تو شاه دل منی و شاهی میکن

نوشت بادا ظلم سپاهی میکن

بر کف داری شراب و جامی که مپرس

آن را بده و تو هر چه خواهی میکن

جانم بر آن قوم که جانند ایشان

چون گل بجز از لطف ندانند ایشان

هرکس کسکی دارد و کس خالی نیست

هر یک چو قراضه ایم و کانند ایشان

جانهاست همه جانوران را جز جان

نانهاست همه نان طلبان را جز نان

هر چیز خوشی که در جهان فرض کنی

آن را بدل و عوض برود جز جانان

جز باده لعل لامکان یاد مکن

آنرا بنگر از این و آن یاد مکن

گر جان داری از این جهان یاد مکن

مستی خواهی ز عاقلان یاد مکن

جز جام جلالت اجل نوش مکن

جز نغمه عشق کبریا گوش مکن

علمی که به کنه تو رسیدن نتوان

زهدی که در دام تو رهیدن نتوان

عید آمد و عیدانه جمال سلطان

عیدانه که دیده است چنین در دو جهان

عید این بود و هزار عید ای دل و جان

کان گنج جهان برآمد از کنج نهان

فرخ باشد جمال سلطان دیدن

جان زنده شود ز روی جانان دیدن

من سلسله عشق تو دیدم در خواب

یارب چه بود خواب پریشان دیدن

گر تیغ اجل مرا کند بی سر و جان

در حسن برآیم ز زمین صد چندان

از خاک چو جمله دانه ها میروید

هم دانه آدمی بروید میدان

گر دست بشد ز کار پائی می زن

ور پای نماند هم نوایی می زن

گر نیست ترا به عقل رایی می زن

حاصل هر دم دم وفائی می زن

گر شادم و گر عراق و گر لورستان

روشن شده زانچهره چون نورستان

با منکر و با نکیر همدستی کن

تا دست زنان رقص کند گورستان

گر کشته شوم به نزد و پیکار تو من

آهی نکشم ز بیم آزار تو من

از زخم سر غمزه خونخوار تو من

خندان میرم چو گل ز دیدار تو من

گر مشتاقی به پیش مشتاق نشین

روزان و شبان بر در عشاق نشین

آنگاه چو این حلقه گشائی کردی

از خلق گذر کن بر خلاق نشین

کس نیست به غیر از او در این جمله جهان

نی زشت و نه نیکو و نه پیدا و نهان

هر تیر که جست هست از آن سخت کمان

هر نکته که هست جست از آن شعله دهان

گفتم که بر حریف غمگین منشین

جز پهلوی خوشدلان شیرین منشین

در باغ چو آمدی سوی خار مرو

جز با گل و یاسمین و نسرین منشین

گفتم مکن ایروت حسن خوت حسن

من دزد نیم مبند دستم بر سن

گفتا که کجائی تو هنوز ای همه فن

حقا که چنان شوی که کبرت ستسن

گلباغ نهانست و درختان پنهان

صد سال نماید او و او خود یکسان

بحریست محیط و بی حد و بی پایان

صد موج ز موج او درون صد جان

ما زیبائیم خویش را زیبا کن

خوبا ما کن ز دیگران خو واکن

ور میخواهی که کان گوهر باشی

دل را بگشای و سینه را دریا کن

ما کاهگلان عشق و پهلو به زمین

کرده است زمین را کرمش مرکب و زین

تا میبرد این خفتگکانرا در خواب

اصحاف الکهف تا سوی علیین

ما مرد سنانیم نه از بهر سه نان

ما دست زنانیم نه از دست زنان

در صید بدانیم نه در صید بدان

از بند جهانیم نه در بند جهان

مجموع جهان عاشق یک پاره من

چاره گر و چاره ساز بیچاره من

خورشید و فلک غلام سیاره من

نظاره گر دو کون نظاره من

معشوق من از همه نهانست بدان

بیرون ز کمان هر گمانست بدان

در سینه من چو مه عیانست بدان

آمیخته با تنم چو جانست بدان

من بنده مستی که بود دست زنان

دورم ز کسی که او بود مست زنان

باری من خسته دل چنینم نه چنان

آلوده مبا بنان عشاق بنان

من بیرخ تو باده ندانم خوردن

بی دست تو من مهره ندانم بردن

از دور مرا رقص همی فرمائی

بی پرده تو رقص ندانم کردن

من بینم آنرا که نمی بینم من

وز قند لبش نبات می چینم من

هر چند چو سین میان یاسینم من

یاسین نهلد دمی که بنشینم من

من کاغذهای مصر و بغداد ای جان

کردم پر ز آه و فریاد ای جان

یکساعت عشق صد جهان بیش ارزد

صد جان به فدای عاشقی باد ای جان

من عاشق عشق و عشق هم عاشق من

تن عاشق جان آمد و جان عاشق تن

گه من آرم دو دست در گردن او

گه او کشدم چو دلربایان گردن

من کی خندم تات نبینم خندان

جان بنده آن خنده بیکام و دهان

افسوس که خنده ترا می بینند

و آن خنده تو ز چشم خلقان پنهان

مردان تو در دایره کن فیکون

دل نقطه وحدتست و از عرش فزون

گر در چیند نقطه دردت ز درون

حالی شوی از دایره کون برون

نزدیک منی مرا مبین چون دوران

تو شهد نگر به صورت زنبوران

ابلیس نه ای به جان آدم بنگر

اندر تن او نظر مکن چون کوران

هر خانه که بی چراغ باشد ای جان

زندان بود آن نه باغ باشد ای جان

هرکس که بطبل باز شد باز نشد

بازش تو مخوان که زاغ باشد ای جان

هر روز خوش است منزلی بسپردن

چون آب روان و فارغ از افسردن

دی رفت و حدیث دی چو دی هم بگذشت

امروز حدیث تازه باید کردن

هر روز نو برآئی ای دلبر جان

سودای نوی درافکنی در سر جان

در ده پرده بهر سحر ساغر جان

ای تو پدر جان من و مادر جان

هر مطرب کو نیست ز دل دفتر خوان

آن مطرب را تو مطرب دفتر خوان

گر چهره نهان کرد ز تو بیت و غزل

گر خط خوانی ز چهره ما برخوان

هشدار که می روند هر سو غولان

با دانه و دام در شکار گوران

ای شاد تنی که دامن دل گیرد

عبرت گیرد ز حالت معزولان

هم خانه از آن اوست و هم جامه و نان

هم جسم از آن اوست همه دیده و جان

وان چیز دگر که نیست گفتن امکان

زیرا که زمان باید و اخوان و مکان

هم نور دل منی و هم راحت جان

هم فتنه برانگیزی و هم فتنه نشان

ما را گوئی چه داری از دوست نشان

ما را از دوست بی نشانیست نشان

هنگام اجل چو جان بپردازد تن

مانند قبای کهنه اندازد تن

تن را که ز خاکست دهد باز به خاک

وز نور قدیم خویش برسازد تن

یا دلبر من باید و یا دل بر من

نی دل بر من باشد و نی دلبر من

ای دل بر من مباش بی دلبر من

یک دل بر من به از دو صد دل بر من

یارب چه دلست این و چه خو دارد این

در جستن او چه جستجو دارد این

بر خاک درش هر نفسی سر بنهد

خاکش گوید هزار رو دارد این

یا اوحد بالجمال یا جانمسن

از عهد من ای دوست مگر نادمسن

قد کنت تجنی فقل تاجکسن

والیوم هجرتنی فقل سن کم سن

آن رهزن دل که پای کوبانم از او

چون آینه خیال خوبانم از او

جانیست که چون دست زنان می آید

یارب یارب چه میشود جانم از او

آن شاه که هست عقل دیوانه او

وز عشق دلم شده است همخانه او

پروانه فرستاد که من آن توام

صد شمع به نور شد ز پروانه او

آن شخص که رشک برد بر جامه تو

تا رشک برد بر لب خودکامه تو

یا رشک برد بر آن رخ فرخ تو

یا بر کر و فر روح علامه تو

آن کس که همیشه دل پر از دردم از او

با سینه ریش و با رخ زردم از او

امروز بناز او بری بر من زد

المنت لله که بری خوردم از او

آن لاله رخی که با رخ زردم از او

وان داروی دردی که همه دردم از او

یک روز به بازار بری بر من زد

باور نکند کس چه بری خوردم از او

از جان بشنیده ام نوای غم تو

نی خود جانهاست ذره های غم تو

آن صورتها که در درون می آیند

تابند چو ذره در هوای غم تو

از گنج قدم شدیم ویرانه او

ز افسانه او شدیم افسانه او

آوخ که ز پیمان و ز پیمانه او

کس خانه خود نداند از خانه او

ای آب از این دیده بیخواب برو

وی آتش از این سینه پرتاب برو

وی جان چو تنی که مسکنت بود نماند

بی آبی خود مجوی و بر آب برو

ای از دل و جان لطیفتر قالب تو

بسیار رهست از شکر تا لب تو

عمریست که آفتاب و مه میگردند

روزان و شبان در آرزوی شب تو

ای پرده پندار پسندیده تو

وی وهم خودی در دل شوریده تو

هیچی تو و هیچ را چنین گوهر

به زین نتوان نهاد در دیده تو

ای بسته تو خواب من به چشم جادو

آن آب حیات و نقل بیخوابان کو

کی بینم آب چون منم غرقه جو

خود آب گرفته است مرا هر شش سو

ای بلبل مست بوستانی برگو

مستی سر و راحت جانی برگو

من مستم و تعیین نتوانم کردن

ای جان جهان هرچه توانی برگو

ای جان جهان به حق احسانت مرو

مستم مستم ز شیر پستانت مرو

اندر قفسم شکر می افشان و مرو

ای طوطی جان زین شکرستانت مرو

ای جان جهان جان و جهان بنده تو

شیرین شده عالم ز شکر خنده تو

صد قرن گذشت و آسمان نیزد ندید

در گردش روزگار ماننده تو

ای جان جهان جز تو کسی کیست بگو

بی جان و جهان هیچ کسی زیست بگو

من بد کنم و تو بد مکافات دهی

پس فرق میان من و تو چیست بگو

ای چرخ فلک پایه پیروزه تو

زنبیل جهان گدای دریوزه تو

صد سال فلک خدمت خاک تو کند

نگزارده باشد حق یکروزه تو

در کان عقیق فقر عشرت نقد است

می می خور و قصه پرندوش مکن

چون شاه جهان نیست کسی در دو جهان

نی زیر و نه بالا و نه پیدا و نهان

هر تیر که جست از آن سخت کمان

هر نکته که هست هست از آن شهره بیان

چندین به تو بر مهر و وفا بسته من

ای خوی تو آزردن پیوسته من

من صبر کنم ولیک ننگت نبود

یک روز تو از درد دل خسته من

چون آتش میشود عذارش به سخن

خون می چکد از چشم خمارش به سخن

چون می برود صبر و قرارش به سخن

ای عشق سخن بخش درآرش به سخن

چون بنده نه ای ندای شاهی میزن

تیر نظر آنچنانکه خواهی میزن

چون از خود و غیر خود مسلم گشتی

بی خود بنشین کوس الهی میزن

چون جوشش خنب عشق دیدم ز تو من

چون می به قوام خود رسیدم ز تو من

نی نی غلطم که تو می و من آبم

آمیخته ایم و ناپدیدم ز تو من

حرص و حسد و کینه ز دل بیرون کن

خوی بدو اندیشه تو دیگرگون کن

انکار زیان تست زو کمتر گیر

اقرار ترا سود دهد افزون کن

چون زرد و نزار دید او رو یک من

خونابه روان ز چشم چون جو یک

خندید و به خنده گفت دلجو یک من

ای ظالم مظلومک بدخو یک من

خود حال دلی بود پریشانتر از این

با واقعه بی سر و سامان تر ازین

اندر عالم که دید محنت زده ای

سرگشته روزگار حیران تر از این

در باده کشی تو خویش را ریشه مکن

وز باده و از ساده تو اندیشه مکن

با زنگی زلف او در آنور مجوی

اندیشه باریک چنین پیشه مکن

در بحر کرم حرص و حسد پیمودن

وین آب خوشی ز همدگر بربودن

ماهی ننهد آب ذخیره هرگز

چون بی دریا هیچ نخواهد بودن

در پوش سلاح وقت جنگ است ای جان

اندیشه مکن که وقت تنگ است ای جان

بگذر ز جهان که جمله رنگست ای جان

هر گوشه یکی موش و پلنگ است ای جان

در چشم منست ابروی همچو کمان

من روح سپر کرده و او تیر زنان

چون زخم رسید زخم از پرده دران

او نازکنان کنار و من لابه کنان

در حضرت توحید پس و پیش مدان

از خویش مدان خالی و از خویش مدان

تو کج نظری هرچه درآری به نظر

هیچ است همه ز آتشی بیش مدان

در دیده ما نگر جمال حق بین

کاین عین حقیقت است و انوار یقین

حق نیز جمال خویش در ما بیند

وین فاش مکن که خونت ریزد به زمین

در راه نیاز فرد باید بودن

پیوسته حریص درد باید بودن

مردی نبود گریختن سوی وصال

هنگام فراق مرد باید بودن

در عشق تو شوخ و شنگ باید بودن

مردانه و مرد رنگ باید بودن

با جان خودم به جنگ باید بودن

ور نی به هزار ننگ باید بودن

دل از طلب خوبی بی چون گشتن

دریا خواهد شدن ز افزون گشتن

دل خون شد و شکر میکند زانکه بسی

دلها خون شد در هوس خون گشتن

دل باغ نهانست و درختان پنهان

صد سان بنماید او و خود او یکسان

بحریست محیط بیحد و بی پایان

صد موج زند موج درون هرجان

دل برد ز من دوش به صد عشق و فسون

بشکافت و بدید پر زخون بود درون

فرمود در آتشش نهادن حالی

یعنی که نپخته است از آنست پر خون

دل گرسنه عید تو شد چون رمضان

وز عید تو شد شاد و همایون رمضان

وانگه عمل کمان به مو وابسته است

گر مو شود اندیشه نگنجد به میان

دلها مثل رباب و عشق تو کمان

زامد شد این کمانچه دلها نالان

وانگه عمل کمان به مو وابسته است

گر مو شود اندیشه نگنجد به میان

دوش آنچه برفت در میان تو و من

نتوان بنوشتن و نه بتوان گفتن

روزیکه سفر کنم ازین کهنه وطن

افسانه کند از آن شکنهای کفن

دوشست دیدم یار جدائی جویان

با من به جفا و کین جدا شو گریان

امروز چنانم که جدا گشته ز جان

رخساره خود به خون فرقت شویان

دی از تو چنان بدم که گل در بستان

امروز چنانم و چنان تر ز چنان

من چون نزنم دست که پابند منی

چون پای نکوبم که توئی دست زنان

دیدم رویت بتا تو روپوش مکن

پنهانی ما تو باده ها نوش مکن

هر چند دراز کرده بد گوی زبان

ای چشم و چراغ عاشقان گوش مکن

رفتم به طبیب و گفتم ای زین الدین

این نبض مرا بگیر و قاروره ببین

گفتا با دست با جنون گشته قرین

گفتم هله تا باد چنین باد چنین

رفتی و نرفت ای بت بگزیده من

مهرت ز دل و خیالت از دیده من

میگردم من که بلکه پیشم افتی

ای راهنمای راه پیچیده من

رندی دیدم نشسته بر خنگ زمین

نه کفر و نه اسلام و نه دنیا و نه دین

نی حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین

اندر دو جهان کرا بود زهره این

رو درد گزین درد گزین درد گزین

زیرا که دگر چاره نداریم جزین

دلتنگ مشو که نیستت بخت قرین

چون درد نباشدت از آن باش حزین

روزیکه گذر کنی به خر پشته من

بنشین و بگو که ای به غم کشته من

تا بانگ زنم ز خاک آغشته به خون

کای یوسف روزگار و گمگشته من

زان خسرو جان تو مهر شاهی بستان

وانگاه ز ماه تا به ماهی بستان

ای آنکه مراغه می کنی و از حیرت

تبریز بگوی و هرچه خواهی بستان

سرمست توام نه از می و نز افیون

مجنون شده ام ادب مجوی از مجنون

از جوشش من جوش کن صد جیحون

وز گردش من خیره بماند گردون

سرمست شدم در هوس سرمستان

از دست شدم در ظفر آن دستان

بیزار شدم ز عقل و دیوانه شدم

تا درکشدم عشق به بیمارستان

شاخ گل تر بر سر عنبر میزن

وز تیغ مسلمان سر کافر میزن

چون نای توان بگوش من درمیدم

چون دف توام بروی من بر میزن

شب رفت و نرفت ای بت سیمین برمن

سودای مناجات غمت از سر من

خواب شب من توئی و نور روزم

نه روز و نه شب چون تو نباشی بر من

شد کودکی و رفت جوانی ز جوان

روز پیری رسید بر پر ز جهان

هر مهمانرا سه روز باشد پیمان

ای خواجه سه روز شد تو بر خیز و بران

شمع ازلست عالم افروزی من

زان شاهد اعظم است پیروزی من

بی شاهد و شمع ازل چون باشم

آری چکنم چو این بود روزی من

شوری دارم که برنتابد گردون

شوریکه به خواب درنبیند مجنون

این کمینه ایست از سینه دوست

تا سینه پاک دوست چون باشد چون

صورت همه مقبول هیولا میدان

تصویر گرش علت اولی میدان

لاهوت به ناسوت فرو ناید لیک

ناوست ز لاهوت هویدا میدان

طبع تو چو سنگست و دلت چون آهن

وز آهن و سنگ جسته آتش سوی من

سنگت چو در آتش است ای ماه ختن

خرمن باشم که دل نهم بر خرمن

طبعی نه که با دوست در آمیزم من

عقلی نه که از عشق بپرهیزم من

دستی نه که با قضا درآویزم من

پائی نه که از میانه بگریزم من

عقلی که خلاف تو گزیدن نتوان

دینی که ز عهد تو بریدن نتوان

مولانا
https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-سیزدهم

متن

معنی خط به خط

مولانا https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-سیزدهم

متن

معنی خط به خط

مولانا
https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-سیزدهم