قسمت شانزدهم

با صورت دین صورت زردشت کشی

چون خر نخوری نبات و بر پشت کشی

گر آینه زشتی ترا بنماید

دیوانه شوی بر آینه مشت کشی

با قلاشان چو رد نهادی پائی

در عشق چو پخت جان تو سودائی

رنجه مشو و به هیچ جائی مگریز

میدان که از این سپس نگنجی جائی

بالا شجری لب شکر و دل حجری

زنجیر سری سیم بری رشک پری

چون برگذری درنگری دل ببری

چشمت مرساد سخت زیبا صوری

تو می خندی بهانه ای یافته ای

در خانه خود دام و دغل باخته ای

ای چشم فراز کرده چون مظلومان

در حیله و مکر موی بشکافته ای

جانم ز طرب چون شکر انباشته ای

چون برگ گل اندر شکرم داشته ای

امروز مرا خنده فرو می گیرد

تا در دهنم چه خنده ها کاشته ای

خوش خوش صنما تازه رخان آمده ای

خندان بدو لب لعل گزان آمده ای

آن روز دلم ز سینه بردی بس نیست

کامروز دگر به قصد جان آمده ای

در باغ درآب با گل اگر خار نه ای

پیش آر موافقت گر اغیار نه ای

چون زهر مدار روی اگر مار نه ای

این نقش بخوان چو نقش دیوار نه ای

گر آب دهی نهال خود کاشته ای

ور پست کنی مرا تو برداشته ای

خاکی بودم به زیر پاهای خسان

همچون فلکم مها تو افراشته ای

گر با همه ای چو بی منی بی همه ای

ور بی همه ای چو با منی با همه ای

در بند همه مباش تو خود همه باش

آن دم داری که سخره ای دمدمه ای

لطفی که مرا شبانه اندوخته ای

امروز چو زلف خود پس انداخته ای

چشم توز می مست و من از چشم تو مست

زان مست بدین مست نپرداخته ای

با من ترش است روی یار قدری

شیرین تر از این ترش ندیدم شکری

بیزار شود شکر ز شیرینی خویش

گر زان شکر ترش بیابد خبری

با نااهلان اگر چو جانی باشی

ما را چه زیان تو در زیانی باشی

گیرم که تو معشوق جهانی باشی

آری باشی ولی زمانی باشی

با یار به گلزار شدم رهگذری

بر گل نظری فکندم از بی خبری

دلدار به من گفت که شرمت بادا

رخسار من اینجا و تو بر گل نگری

بد می کنی و نیک طمع می داری

هم بد باشد سزای بدکرداری

با اینکه خداوند کریم و است و رحیم

گندم ندهد بار چو جو می کاری

پران باشی چو در صف یارانی

پری باشی سقط چو بی ایشانی

تا پرانی تو حاکمی بر سر آن

چون پر گشتی ز باد سرگردانی

برخیز و به نزد آن نکونام درآی

در صحبت آن یار دلارام درآی

زین دام برون جه و در آن دام درآی

از در اگرت براند از بام درآی

بر ظلمت شب خیمه مهتاب زدی

می خفت خرد بر رخ او آب زدی

دادی همه را به وعده خواب خرگوشی

وز تیغ فراق گردن خواب زدی

بر کار گذشته بین که حسرت نخوری

صوفی باشی و نام ماضی نبری

ابن الوقتی جوانی و وقت بری

تا فوت نگردد این دم ما حضری

بر گلشن یارم گذرت بایستی

بر چهره او یک نظرت بایستی

در بی خبری گوی ز میدان بردی

از بی خبریها خبرت بایستی

بنمای به من رخت بکن مردمئی

تا لاف زنم که دیده ام خرمئی

ای جان جهان از تو چه باشد کمئی

کز دیدن تو شاد شود آدمئی

بوئی ز تو و گل معطر نی نی

با دیدنت آفتاب و اختر نی نی

گوئی که شب است سوی روزن بنگر

گر تو بروی شب است دیگر نی نی

بی آتش عشق تو تو نخوردم آبی

بی نقش خیال تو ندیدم آبی

در آب تو کوست چون شراب نابی

می نالم و می گردم چون دولابی

بیچاره دلا که آینه هر اثری

گر سر کشی از صفات با دردسری

ای آینه ای که قابل خیر وشری

زان عکس ترا چه غم که تو بیخبری

بی جهد به عالم معانی نرسی

زنده به حیات جاودانی نرسی

تا همچو خلیل آتش اندر نشوی

چون خضر به آب زندگانی نرسی

بیخود باشی هزار رحمت بینی

با خود باشی هزار زحمت بینی

همچون فرعون ریش را شانه مکن

گر شانه کنی سزای سبلت بینی

بیرون نگری صورت انسان بینی

خلقی عجب از روم و خراسان بینی

فرمود که ارجعی رجوع آن باشد

بنگر به درون که بجز انسان بینی

پیش آی خیال او که شوری داری

بر دیده من نشین که نوری داری

در طالع خود ز زهره سوری داری

در سینه چو داود زبوری داری

بی نام و نشان چون دل و جانم کردی

بی کیف طرب دست زنانم کردی

گفتم به کجا روم که جان را جانیست

بی جا و روان همچو روانم کردی

پیوسته مها عزم سفر می داری

چون چرخ مرا زیر و زبر می داری

شیری و منم شکار در پنجه تو

دل خوردئی و قصد جگر می داری

تا چند ز جان مستمند اندیشی

تا کی ز جهان پرگزند اندیشی

آنچه از تو ستد همین کالبد است

یک مزبله گو مباش چند اندیشی

تا خاک قدوم هر مقدم نشوی

سالار سپاه نفس و آدم نشوی

تا از من و مای خود مسلم نشوی

با این ملکان محروم و همدم نشوی

تا درد نیابی تو به درمان نرسی

تا جان ندهی به وصل جانان نرسی

تا همچو خلیل اندر آتش نروی

چون خضر به سرچشمه حیوان نرسی

تا در طلب گوهر کانی کانی

تا در هوس لقمه نانی نانی

این نکته رمز اگر بدانی دانی

هر چیزی که در جستن آنی آنی

تا عشق آن روی پریزاد شوی

وانگه هردم چو خاک برباد شوی

دانم که در آتشی و بگذاشتمت

باشد که در این واقعه استاد شوی

تا هشیاری به طعم مستی نرسی

تا تن ندهی به جان پرستی نرسی

تا در غم عشق دوست چون آتش و آب

از خود نشوی نیست به هستی نرسی

تقصیر نکرد عشق در خماری

تقصیر مکن تو ساقی از دلداری

از خود گله کن اگر خماری داری

تا خشت به آسیا بری خاک آری

تو آب نئی خاک نئی تو دگری

بیرون ز جهان آب و گل در سفری

قالب جویست و جان در او آب حیات

آنجا که توئی از این دو هم بی خبری

توبه کردم ز شور و بی خویشتنی

عشقت بشنید از من به این ممتحنی

از هیزم توبه من آتش بفروخت

می سوخت مرا که توبه دیگر نکنی

تو دوش چه خواب دیده ای می دانی

نی دانش آن نیست بدین آسانی

در دست و تن تو کاله پنهان کرده است

ای شحنه چراش زو نمی رنجانی

تو سیر شدی من نشدم زین مستی

من نیست شدم تو آنچه هستی هستی

تا آب ز نا و آسیا می ریزد

می گردد سنگ و می زخد در پستی

جانا ز تو بیزار شوم نی نی نی

با جز تو دگر یار شوم نی نی نی

در باغ وصالت چو همه گل بینم

سرگشته بهر خار شوم نی نی نی

جان بگریزد اگر ز جان بگریزی

وز دل بگریزم ار از آن بگریزی

تو تیری و ما همچو کمانیم هنوز

تیری چه عجب گر ز کمان بگریزی

جان در ره ما بباز اگر مرد دلی

ورنی سر خویش گیر کز ما بحلی

این ملک کسی نیافت از تنگ دلی

حق می طلبی و مانده در آب و گلی

جان دید ز جانان ازل دمسازی

می خواهد کز من ببرد هنبازی

این بازیها که جان برون آورده است

ما را به خود تمام بازی بازی

جان روز چو مار است به شب چون ماهی

بنگر که تو با کدام جان همراهی

گه با هاروت ساحر اندر چاهی

گه در دل زهره پاسبان ماهی

جانم دارد ز عشق جان افزائی

از سوداها لطیفتر سودائی

وز شهر تنم چو لولیان آواره است

هر روز به منزلی و هر شب جائی

چشمان خمار و روی رخشان داری

کان گوهر و لعل بدخشان داری

گیرم که چو غنچه خنده پنهان داری

گل را ز جمال خود تو خندان داری

چشم تو بهر غمزه بسوزد مستی

گر دلبندی هزار خون کردستی

از پای درآمد دل و دل پای نداشت

از دست کسی که او ندارد رستی

چشم مستت ز عادت خماری

افغان که نهاد رسم تنها خواری

چون می مددیست ای بخیلیت چراست

می می نخوری و شیره می افشاری

چندان گفتی که از بیان بگذشتی

چندان گشتی بگرد آن کان گشتی

کشتی سخن در آب چندان راندی

نی تخته بماند نی تو و نی کشتی

چون جمله خطا کنم صوابم تو بسی

مقصود از این عمر خرابم تو بسی

من میدانم که چون بخواهم رفتن

پرسند چه کرده ای جوابم تو بسی

چون خار بکاری رخ گل می خاری

تا گل ناری بر ندهد گلناری

فعل تو چو تخم و این جهان طاهون است

تا خشت بر آسیا بری خاک آری

چون ساز کند عدم حیات افزائی

گیری ز عدم لقمه و خوش می خائی

در می رسدت طبق طبق حلواها

آنجا نه دکان پدید و نه حلوائی

چونست به درد دیگران درمانی

چون نوبت درد ما رسد درمانی

من صبر کنم تا ز همه وامانی

آئی بر ما چو حلقه بر درمانی

چون شب بر من زنان و گویان آئی

در نیم شبی صبح طرب بنمائی

زلف شب را گره گره بگشائی

چشمت مرسا که سخت بی همتائی

چون کار مسافران دینم کردی

حمال امانت یقینم کردی

گفتم که ضعیفم و گرانست این بار

زورم دادی و آهنینم کردی

چون مست شوی قرابه بر پای زنی

با دشمن جان خویشتن رای زنی

هم باده خوری مها هم نای زنی

این طمع مکن که هر دو یک جای زنی

چون ممکن آن نیست اینکه از بر ما برهی

یا حیله کنی ز حیله ما بجهی

یا بازخری تو خویش و مالی بدهی

آن به که دگر سر نکشی سر بنهی

چونی ای آنکه از جمال فردی

صدبار ز چو نیم برون آوردی

چون دانستم ترا و چونت دیدم

بی دانش و بینشم به کلی ویران بردی

چون نیشکر است این نیت ای نائی

شیرین نشود خسرو ما گر نائی

هر صبحدم آدم که هر صبحدمی

از عالم پیر بردمد برنائی

حاشا که به ماه گویمت میمانی

یا چون قد تو سرو بود بستانی

مه را لب لعل شکرافشان ز کجاست

در سرو کجاست جنبش روحانی

حیف است که پیش کر زنی طنبوری

یا یوسف همخانه کنی با کوری

یا قند نهی در دو لب رنجوری

یا جفت شود مخنثی با حوری

خواهی که حیات جاودانه بینی

وز فقر نشانه عیانی بینی

اندر ره فقر بد مرو تا نرود

مردانه درآ که زندگانی بینی

خواهی که در این زمانه فردی گردی

یا در ره دین صاحب دردی گردی

این را بجز از صحبت مردان مطلب

مردی گردی چو گرد مردی گردی

خود را چو دمی ز یار محرم یابی

در عمر نصیب خویش آن دم یابی

زنهار که ضایع نکنی آن دم را

زیرا که دگر چنان دمی کم یابی

خود هیچ بسوی ما نگاهی نکنی

گیرم که گناهست گناهی نکنی

دل در گل رخسار تو می نالد زار

بر آینه دلم تو آهی نکنی

خوش باش که خوش نهاد باشد صوفی

از باطن خویش شاد باشد صوفی

صوفی صاف است غم بر او ننشیند

کیخسرو و کیقباد باشد صوفی

خوش می سازی مرا و خوش می سوزی

خوش پرده همی دری و خوش می دوزی

آموختیم جوانی اندر پیری

از بخت جوان صلای پیرآموزی

خیری بنمودی و ولیکن شری

نرمی و خبیث همچو مار نری

صدری و بزرگی و زرت هست ولیک

انصاف بده که سخت مادر غری

در بادیه عشق تو کردم سفری

تا بو که بیایم ز وصالت خبری

در هر منزل که می نهادم قدمی

افکنده تنی دیدم و افتاده سری

در بی خبری خبر نبودی چه بدی

و اندیشه خیر و شر نبودی چه بدی

ای هوش تو و گوش من و حلقه در

گر حلقه سیم و زر نبودی چه بدی

در چشم منست این زمان ناز کسی

در گوش منست این دم آواز کسی

در سینه منم حریف و انباز کسی

سرمستم کی نهان کنم راز کسی

در چشم منی و گرنه بینا کیمی

در مغز منی و گرنه شیدا کیمی

آنجا که نمی دانم آنجای کجاست

گر عشق تو نیستی من آنجا کیمی

در خاک اگر رفت تن بیجانی

جان بر فلک افرازد و شاذروانی

در خاک بنفشه ای بپایید و برست

چون برندهد سرو چنان بستانی

در دست اجل چو درنهم من پائی

در کتم عدم در افکنم غوغائی

حیران گردد عدم که هرگز جائی

در هر دو جهان نیست چنین شیدائی

در دل نگذشت کز دلم بگذاری

یا رخت فتاده در گلم بگذاری

بسیار زدم لاف تو با دشمن و دوست

ای وای به من گر خجلم بگذاری

در دل نگذارمت که افگار شوی

در دیده ندارمت که بس خار شوی

در جان کنمت جای نه در دیده و دل

تا در نفس بازپسین یار شوی

در روزه چو از طبع دمی پاک شوی

اندر پی پاکان تو بر افلاک شوی

از سوزش روزه نور گردی چون شمع

وز ظلمت لقمه لقمه خاک شوی

در زهد اگر موسی و هارون آئی

وانگاه چو جبرئیل بیرون آئی

از صورت زهد خود چه مقصود ترا

در سیرت اگر یزید و قارون آئی

در زیر غزل ها و نفیر و زاری

دردیست مرا ز چهره های ناری

هرچند که رسم دلبریهاش خوشست

کو آن خوشی ئیکه او کند دلداری

در عالم حسن اینت سلطان که توئی

در خطه لطف شهره برهان که توئی

در قالب عاشقان بی جان گشته

انصاف بدادیم زهی جان که توئی

در عشق تو خون دیده بارید بسی

جان در تن من ز غم بنالید بسی

آگاه نئی ز حالم ای جان جهان

چرخم به بهانه تو مالید بسی

در عشق تو خون دیده بارید بسی

جان در تن من ز غم بنالید بسی

آگاه نئی ز حالم ای جان جهان

چرخم به بهانه تو مالید بسی

در عشق موافقت بود چون جانی

در مذهب هر ظریف معنی دانی

از سی و دو دندان چو یکی گشت دراز

بی دندان شد از چنان دندانی

در عشق هر آن که برگزیند چیزی

از نفس هوس بر او نشیند چیزی

عشق آینه است هرکه در وی بیند

جز ذات و صفات خود نبیند چیزی

درویشان را عار بود محتشمی

واندر دلشان بار بود محتشمی

اندر ره دوست فقر مطلق خوشتر

کاندر ره او خوار بود محتشمی

در هر دو جهان دلبر و یارم تو بسی

زیرا که به هر غمیم فریاد رسی

کس نیست بجز تو ایمه اندر دو جهان

جز آن که ببخشیش باکرام کسی

دستار نهاده ای به مطرب ندهی

دستار بده تا ز تکبر برهی

خود را برهان از اینکه دستار نهی

دستار بده عوض ستان تاج شهی

دل از می عشق مست می پنداری

جان شیفته الست می پنداری

تو نیستی و بلای تو در ره تو

آنست که خویش هست می پنداری

دلدار به زیر لب بخواند چیزی

دیوانه شوی عقل نماند چیزی

یارب چه فسونست که او می خواند

کاندر دل سنگ می نشاند چیزی

دلدار مرا گفت ز هر دلداری

گر بوسه خری بوسه ز من خر باری

گفتم که به زر گفت که زر را چکنم

گفتم که به جان گفت که آری آری

دل گفت مرا بگو کرا می جوئی

بر گرد جهان خیره چرا می پوئی

گفتم که برو مرا همین خواهی گفت

سرگشته من از توام مرا می گوئی

دل کیست همه کار و گیائیش توئی

نیک و بد و کفر و پارسائیش توئی

گفتم که برو مرا همین خواهی گفت

سرگشته من از توام مرا می گوئی

دوش آمد آن خیال تو رهگذری

گفتم بر ما باش ز صاحب نظری

تا صبح دو چشم من بگفتش بتری

مهمان منی به آب چندانکه خوری

دوش از سر عاشقی و از مشتاقی

می کردم التماس می از ساقی

چون جاه و جمال خویش بنمود به من

من نیست شدم بماند ساقی ساقی

دوشینه مرا گذاشتی خوش خفتی

امشب به دغل بهر سوئی میافتی

گفتم که مرا تا به قیامت جفتی

گو آن سخنی که وقت مستی گفتی

دی بلبلکی لطیفکی خوش گوئی

می گفت ترانه ای کنار جوئی

کز لعل و زمرد و زر و زیره توان

برساخت گلی ولی ندارد بوئی

دی بود چنان دولت و جان افروزی

و امروز چنین آتش عالم سوزی

افسوس که در دفتر ما دست خدا

آن را روزی نبشت این را روزی

دیروز فسون سرد برخواند کسی

او سردتر از فسون خود بود بسی

بر مایده عشق مگس بسیار است

ای کم ز مگس کو برمد از مگسی

دی عاقل و هشیار شدم در کاری

برهم زدم دوش مر مرا عیاری

دیدم که دل آن اوست من اغیارش

بیرون رفتم از آن میان من باری

دی مست بدی دلا و چست و سفری

امروز چه خورده ای که از دی بتری

رقصان شده سر سبز مثال شجری

یا حاجب خورشید بسان سحری

رفتم بر یار از سر سر دستی

گفتا ز درم برو که این دم مستی

گفتم بگشای در که من مست نیم

گفتا که برو چنانکه هستی هستی

رفتم به طبیب گفتم ای بینائی

افتاده عشق را چه می فرمایی

ترک صفت و محو وجودم فرمود

یعنی که ز هر چه هست بیرون آئی

رقص آن نبود که هر زمان برخیزی

بی درد چو گرد از میان برخیزی

رقص آن باشد کز دو جهان برخیزی

دل پاره کنی ور سر جان برخیزی

رو ای غم و اندیشه خطا می گوئی

از کان وفا چرا جفا می گوئی

هر کودک را گر از جفا ترسانند

من پیر شدم در این مرا می گوئی

روزی به خرابات گذر می کردی

کژ کژ به کرشمه ای نظر می کردی

آنها که جهان زیر و زبر می کردند

چون کار جهان زیر و زبر می کردی

زان ماه چهارده که بود اشراقی

گشتم زر ده دهی من از براقی

آن نیز ببرد از من تا هیچ شدم

ار ده ببرد چهار ماند باقی

زاهد بودم ترانه گویم کردی

سر فتنه بزم و باده جویم کردی

سجاده نشین با وقارم دیدی

بازیچه کودکان کویم کردی

زاهد که نبرد هیچ سود ای ساقی

آن زهد نبود می نمود ای ساقی

مردانه درآ مرو تو زود ای ساقی

کاندر ازل آنچه هست بود ای ساقی

سرسبزتر از تو من ندیدم شجری

پرنورتر از تو من ندیدم قمری

شبخیزتر از تو من ندیدم سحری

پرذوق تر از تو من ندیدم شکری

سرسبزی باغ و گلشن و شمشادی

رقاص کن دلی و اصل شادی

ای آنکه هزار مرده را جان دادی

شاگرد تو می شوم که بس استادی

سرمستم و سرمستم و سرمست کسی

می خوردم و می خوردم و از دست کسی

همچون قدحم شکست وانگه پرکرد

آخر ز گزاف نیست اشکست کسی

سوگند همی خورد پریر آن ساقی

می گفت به حق صحبت مشتاقی

گر باده دهم به شهری و آفاقی

عقلی نگذارم به جهان من باقی

شادی شادی و ای حریفان شادی

زان سوسن آزاد هزار آزادی

می گفت که دادی عاشقی من دادم

آری دادی مها و دادی دادی

شب رفت و دلت نگشت سیر ای ایچی

دست تو اگر نگیرد آن مه هیچی

خفتند حریفان همه چاره ات اینست

کاندر می لعل و در سر خود پیچی

شمشیر اگر گردن جان ببریدی

بل احیاء بربهم که شنیدی

روح یحیی اگر نه باقی بودی

در خون سر او سه ماه کی گردیدی

شمعی است دل مراد افروختنی

چاکیست ز هجر دوست بردوختنی

ای بی خبر از ساختن و سوختنی

عشق آمدنی بود نه آموختنی

صد روز دراز گر به هم پیوندی

جان را نشود از این فغان خرسندی

ای آن که به این حدیث ما می خندی

مجنون نشدی هنوز دانشمندی

عاشق شوی ای دل و ز جان اندیشی

دزدی کنی و ز پاسبان اندیشی

دعوی محبت کنی ای بی معنی

وانگه ز زبان این و آن اندیشی

عالم سبز است و هر طرف بستانی

از عکس جمال گل رخی خندانی

هر سو گهریست مشتعل از کانی

هر سو جانیست متصل با جانی

مولانا
https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-شانزدهم

متن

معنی خط به خط

مولانا https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-شانزدهم

متن

معنی خط به خط

مولانا
https://www.sherfarsi.ir/molavi/قسمت-شانزدهم