در اخلاق و موعظه
سعدی
https://www.sherfarsi.ir/sadi/در-اخلاق-و-موعظه

متن در اخلاق و موعظه

1. آن کیست که دل نهاد و فارغ بنشست

   پنداشت که مهلتی و تأخیری هست

2. گو میخ مزن که خیمه می باید کند

   گو رخت منه که بار می باید بست

3. تدبیر صواب از دل خوش باید جست

   سرمایه عافیت کفافست نخست

4. شمشیر قوی نیاید از بازوی سست

   یعنی ز دل شکسته تدبیر درست

5. آن کس که خطای خویش بیند که رواست

   تقریر مکن صواب نزدش که خطاست

6. آن روی نمایدش که در طینت اوست

   آیینه کج جمال ننماید راست

7. گر در همه شهر یک سر نیشترست

   در پای کسی رود که درویش ترست

8. با این همه راستی که میزان دارد

   میلش طرفی بود که آن بیشترست

9. گر خود ز عبادت استخوانی در پوست

   زشتست اگر اعتقاد بندی که نکوست

10. گر بر سر پیکان برود طالب دوست

    حقا که هنوز منت دوست بروست

11. تا یک سر مویی از تو هستی باقیست

    اندیشه کار بت پرستی باقیست

12. گفتی بت پندار شکستم رستم

    آن بت که ز پندار شکستی باقیست

13. بالای قضای رفته فرمانی نیست

    چون درد اجل گرفت درمانی نیست

14. امروز که عهد تست نیکویی کن

    کاین ده همه وقت از آن دهقانی نیست

15. ماهی امید عمرم از شست برفت

    بیفایده عمرم چو شب مست برفت

16. عمری که ازو دمی به جانی ارزد

    افسوس که رایگانم از دست برفت

17. دادار که بر ما در قسمت بگشاد

    بنیاد جهان چنانکه بایست نهاد

18. آن که نداد از سببی خالی نیست

    دانست سرو به خر نمی باید داد

19. نه هر که زمانه کار او دربندد

    فریاد و جزع بر آسمان پیوندد

20. بسیار کسا که اندرونش چون رعد

    می نالد و چون برق لبش می خندد

21. ای قدر بلند آسمان پیش تو خرد

    گوی ظفر از هر که جهان خواهی برد

22. دشمن چه کری کند که خونش ریزی

    از چشم عنایتش بینداز که مرد

23. شاها سم اسبت آسمان می سپرد

    از کید حسود و چشم بد غم نخورد

24. لیکن تو جهان فضل و جود و هنری

    اسبی نتواند هر که کند او ببرد

25. ظلم از دل و دست ملک نیرو ببرد

    عادل ز زمانه نام نیکو ببرد

26. گر تقویت ملک بری ملک بری

    ور تو نکنی هر که کند او ببرد

27. از می طرب افزاید و مردی خیزد

    وز طبع گیا خشکی و سردی خیزد

28. در باده سرخ پیچ و در روی سپید

    کز خوردن سبزه روی زردی خیزد

29. نادان همه جا با همه کس آمیزد

    چون غرقه به هر چه دید دست آویزد

30. با مردم زشت نام همراه مباش

    کز صحبت دیگدان سیاهی خیزد

31. هر کس که درست قول و پیمان باشد

    او را چه غم از شحنه و سلطان باشد

32. وان خبث که در طبیعت ثعبانست

    او را به از ان نیست که پنهان باشد

33. هر دولت و مکنت که قضا می بخشد

    در وهم نیاید که چرا می بخشد

34. بخشنده نه از کیسه ما می بخشد

    ملک آن خداست تا کرا می بخشد

35. بس چون تو ملک زمانه بر تخت نشاند

    هر یک به مراد خویشتن ملکی راند

36. از جمله بماند و دور گیتی به تو داد

    دریاب که از تو هم چنین خواهد ماند

37. نه هر که ستم بر دگری بتواند

    بیباک چنانکه می رود می راند

38. پیداست که امر و نهی تا کی ماند

    ناچار زمانه داد خود بستاند

39. مردان همه عمر پاره بردوخته اند

    قوتی به هزار حیله اندوخته اند

40. فردای قیامت به گناه ایشان را

    شاید که نسوزند که خود سوخته اند

41. عنقا بشد و فر هماییش بماند

    زیبنده تخت پادشاییش بماند

42. گر مه بگرفت صبح صادق بدمید

    ور شمع برفت روشناییش بماند

43. نه هر که طراز جامه بر دوش کند

    خود را ز شراب کبر مدهوش کند

44. بدعهد بود که یار درویشی را

    در حال توانگری فراموش کند

45. فرزانه رضای نفس رعنا نکند

    تا خیره نگردد و تمنا نکند

46. ابریق اگر آب تا به گردن نکنی

    بیرون شدن از لوله تقاضا نکند

47. آن گل که هنوز نو به دست آمده بود

    نشکفته تمام باد قهرش بربود

48. بیچاره بسی امید در خاطر داشت

    امید دراز و عمر کوتاه چه سود

49. افسوس بر آن دل که سماعش نربود

    سنگست و حدیث عشق با سنگ چه سود

50. بیگانه ز عشق را حرامست سماع

    زیرا که نیاید بجز از سوخته دود

51. با گل به مثل چو خار می باید بود

    با دشمن دوست وار می باید بود

52. خواهی که سخن ز پرده بیرون نرود

    در پرده روزگار می باید بود

53. در در نظر و گهر در انبار بود

    آنجا همه کس یار وفادار بود

54. داد طرب از عمر بده تا برود

    تا ماه برآید و ثریا برود

    یار آن یار است که در بلا یار بود

55. ور خواب گران شود بخسبیم به صبح

    چندانکه نماز چاشت از ما برود

56. دریاب کزین جهان گذر خواهد بود

    وین حال به صورتی دگر خواهد بود

57. گر خو همه خلق زیردستان تواند

    دست ملک الموت زبر خواهد بود

58. گر تیر جفای دشمنان می آید

    دلتنگ مشو که دوست می فرماید

59. بر یار ذلیل هر ملامت کآید

    چون یار عزیز می پسندد شاید

60. هرکس به نصیب خویش خواهند رسید

    هرگز ندهند جای پاکان به پلید

61. گر بختوری مراد خود خواهی یافت

    ور بخت بدی سزای خود خواهی دید

62. درویش که حلقه دری زد یک بار

    دیگر غم او مخور که درها بسیار

63. دل تنگ مکن که بر تو می نالد زار

    هر کو به یکی گفت بگوید به هزار

64. از دست مده طریق احسان پدر

    تا بر بخوری ز ملک و فرمان پدر

65. جان پدرت از ان جهان می گوید

    زنهار خلاف من مکن جان پدر

66. گر آدمیی باده گلرنگ بخور

    بر ناله نای و نغمه چنگ بخور

67. گر بنگ خوری چو سنگ مانی بر جای

    یکباره چو بنگ می خوری سنگ بخور

68. چون خیل تو صد باشد و خصم تو هزار

    خود را به هلاک می سپاری هش دار

69. تا بتوانی برآور از خصم دمار

    چون جنگ ندانی آشتی عیب مدار

70. چون زهره شیران بدرد ناله کوس

    بر باد مده جان گرامی به فسوس

71. با آنکه خصومت نتوان کرد بساز

    دستی که به دندان نتوان برد ببوس

72. سودی نکند فراخنای بر و دوش

    گر آدمیی عقل و هنرپرور و هوش

73. گاو از من و تو فراختر دارد چشم

    پیل از من و تو بزرگتر دارد گوش

74. ای صاحب مال فضل کن بر درویش

    گر فضل خدای می شناسی بر خویش

75. نیکویی کن که مردم نیک اندیش

    از دولت بختش همه نیک آید پیش

76. بوی بغلت می رود از پارس به کیش

    همسایه به جان آمد و بیگانه و خویش

77. و استاد تو را از بغل گنده خویش

    بوی تو چو مشک و زعفران باشد پیش

78. تا دل ز مراعات جهان برکندم

    صد نعمت را به منتی نپسندم

79. هر چند که نو آمده ام از سر ذوق

    بر کهنه جهان چون گل نو می خندم

80. چون ما و شما مقارب یکدگریم

    به زان نبود که پرده هم ندریم

81. ای خواجه تو عیب من مگو تا من نیز

    عیب تو نگویم که یک از یک بتریم

82. تنها ز همه خلق و نهان می گریم

    چشم از غم دل به آسمان می گریم

83. طفل از پی مرغ رفته چون گریه کند

    بر عمر گذشته همچنان می گریم

84. بشنو به ارادت سخن پیر کهن

    تا کار جهان را تو بدانی سر و بن

85. خواهی که کسی را نرسد بر تو سخن

    تو خود بنگر آنچه نه نیکوست مکن

86. امروز که دستگاه داری و توان

    بیخی که بر سعادت آرد بنشان

87. پیش از تو از آن دگری بود جهان

    بعد از تو از آن دگری باشد هان

88. با زنده دلان نشین و صادق نفسان

    حق دشمن خود مکن به تعلیم کسان

89. خواهی که بر از ملک سلیمان بخوری

    آزار به اندرون موری مرسان

90. روزی دو سه شد که بنده ننواخته ای

    اندیشه به ذکر وی نپرداخته ایم

91. زان می ترسم که دشمنان اندیشند

    کز چشم عنایتم بینداخته ای

92. ای یار کجایی که در آغوش نه ای

    و امشب بر ما نشسته چون دوش نه ای

93. ای سر روان و راحت نفس و روان

    هر چند که غایبی فراموش نه ای

94. گر کان فضائلی وگر دریایی

    بی راحت خلق باد می پیمایی

95. ور با همه عیبها کریم آسایی

    عیبت هنرست و زشتیت زیبایی

96. گر سنگ همه لعل بدخشان بودی

    پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی

97. گر در همه چاهی آب حیوان بودی

    دریافتنش بر همه آسان بودی

98. فردا که به نامه سیه درنگری

    بس دست تحسر که به دندان ببری

99. بفروخته دین به دنیی از بیخبری

    یوسف که به ده درم فروشی چه خری

100. گویند که دوش شحنگان تتری

     دزدی بگرفتند به صد حیله گری

101. امروز به آویختنش می بردند

     می گفت رها کن که گریبان ندری

102. آیین برادری و شرط یاری

     آن نیست که عیب من هنر پنداری

103. آنست که گر خلاف شایسته روم

     از غایت دوستیم دشمن داری

104. تا کی به جمال و مال دنیا نازی

     آمد گه آنکه راه عقبی سازی

105. ای دیر نشسته وقت آنست که جای

     یک چند به نوخاستگان پردازی

106. ای غایب چشم و حاضر دل چونی

     وی شاخ گل شکفته در گل چونی

107. یک بار نگویی به رفیقان وداع

     کاخر تو در آن اول منزل چونی

108. در مرد چو بد نگه کنی زن بینی

     حق باطل و نیکخواه دشمن بینی

109. نقش خود تست هر چه در من بینی

     با شمع درآ که خانه روشن بینی

110. تا دل به غرور نفس شیطان ندهی

     کز شاخ بدی کس نخورد بار بهی

111. الا که ذخیره قیامت بنهی

     ور نه نشود اسه پر از دیگ تهی