در مدح صاحب دیوان
سعدی
https://www.sherfarsi.ir/sadi/در-مدح-صاحب-دیوان

متن در مدح صاحب دیوان

1. سفینه حکمیات و نظم و نثر لطیف

   که بارگاه ملوک و صدور را شاید

2. به صدر صاحب صاحبقران فرستادم

   مگر به عین عنایت قبول فرمایند

3. رونده رفت ندانم رسید یا نرسید

   ازین قیاس که آینده دیر می آید

4. به پارسایی ازین حال مشورت بردم

   مگر ز خاطر من بند بسته بگشاید

5. چه گفت ندانی که خواجه دریاییست

   نه هر سفینه ز دریا درست باز آید

6. نه آدمیست که در خرمی و مجموعی

   به خستگان پراکنده بر نبخشاید

7. گلیم خویش برآرد سیه گلیم از آب

   وگر گلیم رفیق آب می برد شاید

8. روز گم گشتن فرزند مقادیر قضا

   چاه دروازه کنعان به پدر ننماید

9. باش تا دست دهد دولت ایام وصال

   بوی پیراهنش از مصر به کنعان آید

10. صانع نقشبند بی مانند

    که همه نقش او نکو آید

11. رزق طایر نهاده در پر و بال

    تا به هر طعمه ای فرو آید

12. روزی عنکبوت مسکین را

    پر دهد تا به نزد او آید

13. یکی نصیحت درویش وار خواهم کرد

    اگر موافق شاه زمانه می آید

14. اگرچه غالبی از دشمن ضعیف بترس

    که تیر آه سحر با نشانه می آید

15. ای غره به رحمت خداوند

    در رحمت او کسی چه گوید

16. هر چند مؤثرست باران

    تا دانه نیفکنی نروید

17. بندگان را ز حد به در منواز

    این سخن سهل تستری گوید

18. کانکه با خود برابرش کردی

    بیم باشد که برتری جوید

19. بود در خاطرم که یک چندی

    گرچه هستم به اصل و دانش حر

20. به خرد با فرشته هم پهلو

    سخن نظم نظم دانه در

21. تا مگر گردد از ایادی تو

    تنگم از مرده ریگ مردم پر

22. چون نبودیم در خور خدمت

    گفت عفوت که السلامت مر

23. بندگی درت کنم چندی

    بی ریا همچو ایبک و سنقر

24. ترک کردیم خدمت و خلعت

    نه دیار عرب نه شیر شتر

25. برای ختم سخن دست بر دعا داریم

    امیدوار قبول از مهیمن غفار

26. همیشه تا که فلک را بود تقلب دور

    مدام تا که زمین را بود ثبات و قرار

27. ثبات عمر تو باد و دوام عافیتت

    نگاهداشته از نائبات لیل و نهار

28. تو حاکم همه آفاق وآنکه حاکم تست

    ز بخت و تخت جوانی و ملک برخوردار

29. به قفل و پره زرین همی توان بستن

    زبان خلق و به افسون دهان شیدا مار

30. تبرک از در قاضی چو بازش آوردی

    دیانت از در دیگر برون شود ناچار

31. بردند پیمبران و پاکان

    از بی ادبان جفای بسیار

32. دل تنگ من که پتک و سندان

    پیوسته درم زنند و دینار

33. قدر زر و سیم کم نگردد

    و آهن نشود بزرگ مقدار

34. حدیث وقف به جایی رسید در شیراز

    که نیست جز سلسل البول را در او ادرار

35. فقیه گرسنه تحصیل چون تواند کرد

    مگر به روز گدایی کند به شب تکرار

36. چو رنج برنتوانی گرفتن از رنجور

    قدم ز رفتن و پرسیدنش دریغ مدار

37. هزار شربت شیرین و میوه مشموم

    چنان مفید نباشد که بوی صحبت یار

38. خداوند کشور خطا می کند

    شب و روز ضایع به خمر و خمار

39. جهانبانی و تخت کیخسروی

    مقامی بزرگست کوچک مدار

40. که گر پای طفلی برآید به سنگ

    خدای از تو پرسد به روز شمار

41. عنکبوت ضعیف نتواند

    که رود چون درندگان به شکار

42. رزق او را پری و بالی داد

    تا به دامش دراوفتد ناچار

43. فریاد پیرزن که برآید ز سوز دل

    کیفر برد ز حمله مردان کارزار

44. همت هزار بار از ان سخت تر زند

    ضربت که شیر شرزه و شمشیر آبدار

45. نگین ختم رسالت پیمبر عربی

    شفیع روز قیامت محمد مختار

46. اگر نه واسطه موی و روی او بودی

    خدای خلق نگفتی قسم به لیل و نهار

47. هاونا گفتم از چه می نالی

    وز چه فریاد می کنی هموار

48. گفت خاموش چون شوم سعدی

    کاین همه کوفت می خورم از یار

49. هر که خیری کرد و موقوفی گذاشت

    رسم خیرش همچنان بر جای دار

50. نام نیک رفتگان ضایع مکن

    تا بماند نام نیکت یادگار

51. هر که مشهور شد به بی ادبی

    دگر از وی امید خیر مدار

52. آب کز سرگذشت در جیحون

    چه بدستی چه نیزه ای چه هزار

53. گر بشنوی نصیحت مردان به گوش دل

    فردا امید رحمت و عفو خدای دار

54. بشنو که از سعادت جاوید برخوری

    ور نشنوی خذوه فغلوه پای دار

55. دل منه بر جهان که دور بقا

    می رود همچو سیل سر در زیر

56. پیر دیگر جوان نخواهد شد

    پیریش نیز هم نماند دیر

57. جزای نیک و بد خلق با خدای انداز

    که دست ظلم نماند چنین که هست دراز

58. تو راستی کن و با گردش زمانه بساز

    که مکر هم به خداوند مکر گردد باز

59. گروهی از سر بی مغز بیخبر گویند

    بریده به سر بدگوی تا نگوید راز

60. من این ندانم دانم تأمل اولیتر

    که تره نیست که چون برکنی بروید باز

61. هر چه می کرد با ضعیفان دزد

    شحنه با دزد باز کرد امروز

62. ملخ آمد که بوستان بخورد

    بوستانبان ملخ بخورد امروز

63. پدر که جان عزیزش به لب رسید چه گفت

    یکی نصیحت من گوش دار جان عزیز

64. به دوست گرچه عزیزست راز دل مگشای

    که دوست نیز بگوید به دوستان عزیز

65. ملکداری با دیانت باید و فرهنگ و هوش

    مست و غافل کی تواند عاقل و هشیار باش

66. پادشاهان پاسبانانند خفتن شرط نیست

    یا مکن یا چون حراست می کنی بیدار باش

67. پادشاهان پاسبانانند مر درویش را

    پند پیران تلخ باشد بشنو و بدخو مباش

68. چون کمند انداخت دزد و رخت مسکینی ببرد

    پاسبان خفته خواهی باش و خواهی گو مباش

69. پروردگار خلق خدایی به کس نداد

    تا همچو کعبه روی بمالند بر درش

70. از مال و دستگاه خداوند قدر و جاه

    چون راحتی به کس نرسد خاک بر سرش

71. دل مبند ای حکیم بر دنیا

    که نه چیزیست جاه مختصرش

72. شکر آنان خورند ازین غدار

    که ندانند زهر در شکرش

73. پیش ازان کز نظر بیفکندت

    ای برادر بیفکن از نظرش

74. هیچ مهلت نمی دهد ایام

    که نه برمی کند به یکدگرش

75. خرد بینش به چشم اهل تمیز

    که بزرگی بود بدین قدرش

76. زندگانی و مردنش بد بود

    که نماند و بماند سیم و زرش

77. حسن عنوان چنانکه معلومست

    خبر خوش بود به نامه درش

78. هر که اخلاق ظاهرش با خلق

    نیک بینی گمان بد مبرش

79. وانکه ظاهر کدورتی دارد

    بتر از روی باشد آسترش

80. شجر مقل در بیابانها

    نرسد هرگز آفتی به برش

81. رطب از شاهدی و شیرینی

    سنگها می زنند بر شجرش

82. بلبل اندر قفس نمی ماند

    سالها جز به علت هنرش

83. زاغ ملعون از آن خسیس ترست

    که فرستند باز بر اثرش

84. وز لطافت که هست در طاووس

    کودکان می کنند بال و پرش

85. که شنیدی ز دوستان خدای

    که نیامد مصیبتی به سرش

86. هر بهشتی که در جهان خداست

    دوزخی کرده اند بر گذرش

87. ای که دانش به مردم آموزش

    آنچه گویی به خلق خود بنیوش

88. خویشتن را علاج می نکنی

    باری از عیب دیگران خاموش

89. محتسب کون برهنه در بازار

    قحبه را می زند که روی بپوش

90. دوش مرغی به صبح می نالید

    عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش

91. یکی از دوستان مخلص را

    مگر آواز من رسید به گوش

92. گفت باور نداشتم که تو را

    بانگ مرغی چنین کند مدهوش

93. گفتم این شرط آدمیت نیست

    مرغ تسبیح خوان و من خاموش

94. مشمر برد ملک آن پادشاه

    که وی را نباشد خردمند پیش

95. خردمند گو پادشاهش مباش

    که خود پاشاهست بر نفس خویش

96. مگسی گفت عنکبوتی را

    کاین چه ساقست و ساعد باریک

97. گفت اگر در کمند من افتی

    پیش چشمت جهان کنم تاریک

98. پیدا شود که مرد کدامست و زن کدام

    در تنگنای حلقه مردان به روز جنگ

99. مردی درون شخص چو آتش در آهنست

    و آتش برون نیاید از آهن مگر به سنگ

100. دشمنت خود مباد وگر باشد

     دیده بردوخته به تیر خدنگ

101. سر خصمت به گرز کوفته باد

     بی روان اوفتاده در صف جنگ

102. خون و دندانش از دهن پرتاب

     چون اناری که بشکنی به دو سنگ

103. چنانکه مشرق و مغرب به هم نپیوندند

     میان عالم و جاهل تألفست محال

104. وگر به حکم قضا صحبت اتفاق افتد

     بدانکه هر دو به قید اندرند و سجن و وبال

105. که آن به عادت خویش انبساط نتواند

     وز این نیاید تقریر علم با جهال

106. خواجه تشریفم فرستادی و مال

     مالت افزون باد و خصمت پایمال

107. هر به دیناریت سالی عمر باد

     تا بمانی ششصد و پنجاه سال

108. کسان که تلخی حاجت نیازمودستند

     ترش کنند و بتابند روی از اهل سؤال

109. تو را که می شنوی طاقت شنیدن نیست

     قیاس کن که درو خود چگونه باشد حال

110. به مرگ خواجه فلان هیچ گم نگشت جهان

     که قائمست مقامش نتیجه قابل

111. نگویمت که درو دانشست یا فضلی

     که نیست در همه آفاق مثل او فاضل

112. امید هست که او نیز چون به در میرد

     به نیکنامی و مقصود همگنان حاصل

113. خطاب حاکم عادل مثال بارانست

     چه در حدیقه سلطان چه بر کنیسه عام

114. اگر رعایت خلقست منصف همه باش

     نه مال زید حلالست و خون عمر و حرام

115. ضرورتست که آحاد را سری باشد

     وگرنه ملک نگیرد به هیچ روی نظام

116. به شرط آنکه بداند سر اکابر قوم

     که بی وجود رعیت سریست بی اندام

117. مراد و مطلب دنیا و آخرت نبرد

     مگر کسی که جوانمرد باشد و بسام

118. تو نیکنام شوی در زمانه ورنه بسست

     خدای عز وجل رزق خلق را قسام

119. طبیب و تجربت سودی ندارد

     چو خواهد رفت جان از جسم مردم

120. خر مرده نخواهد خاست بر پا

     اگر گوشش بگیری خواجه ور دم

121. مردکی غرقه بود در جیحون

     در سمرقند بود پندارم

122. بانگ می کرد و زار می نالید

     که دریغا کلاه و دستارم

123. چو دوستان تو را بر تو دل بیازارم

     چه حسن عهد بود پیش نیکمردانم

124. بلی حقیقیت دعوی دوستی آنست

     که دشمنان تو را بر تو دوست گردانم

125. سگی شکایت ایام بر کسی می کرد

     نبینی ام که چه برگشته حال و مسکینم

126. نه آشیانه چو مرغان نه غله چون موران

     قناعتم صفت و بردباری آیینم

127. هزار سنگ پریشان به یک نگه بخورم

     که اوفتاده نبینی بر ابروان چینم

128. که در ریاضت و خلوت مقام من دارد

     که جامه خواب کلوخست و سنگ بالینم

129. به لقمه ای که تناول کنم ز دست کسی

     رواست گر بزند بعد از آن به زوبینم

130. گرم دهند خورم ورنه می روم آزاد

     نه همچو آدمیان خشمناک بنشینم

131. چو گربه درنربایم ز دست مردم چیز

     ور اوفتاده بود ریزه ریزه برچینم

132. مرا نه برگ زمستان نه عیش تابستان

     کفایتست همین پوستین پارینم

133. به جای من که نشیند که در مقام رضا

     برابر است گلستان و تل سرگینم

134. مرا که سیرت ازین جنس و خوی ازین صفتست

     چه کرده ام که سزاوار سنگ و نفرینم

135. جواب داد کزین بیش نعت خویش مگوی

     که خیره گشت ز صفت زبان تحسینم

136. همین دو خصلت ملعون کفایتست تو را

     غریب دشمن و مردارخوار می بینم