ترجیع بند

ترجیع بند از قالب های پارسی است که در زبان عربی وجود ندارد.مشخص نیست که آفریننده ی قالب ترجیع بند کیست،ولی قدیمی ترین ترجیع بند در دیوان فرخی سیستانی آمده است.زیباترین و معروفترین ترجیع بند ها در دیوان سعدی شیرازی و هاتف اصفهانی است.

ترجیع بند از چند غزل تشکیل می شود که یک بیت تکراری در پایان هر غزل_که خود دارای قافیه ای جدا از قافیه ی غزل  است_آن ها را به هم وصل می کند.هر غزل را"خانه یا رشته"گویند و هر بیت تکراری را نیز"ترجیع یا برگردان"گویند.

ابیات هر خانه یا رشته،حداقل پنج بیت و حداکثر بیست و پنج بیت است.درست است که در صورتی ابیات از پانزده بیت خارج شود قصیده نامیده می شود،ولی در اینجا خانه ها ویژگی های قصیده را ندارند،بنابراین هر خانه در حقیقت یک غزل است.ولی به طور معمول،در بین شعرا، ابیات هر خانه پانزده بیت است.

گاهی نیز پیش می آید که تمام مصراع های خانه یا رشته هم قافیه است.در این صورت ترجیع بند نوعی مسمط خواهد بود.ولی حالت معمول این است که هر خانه یا رشته غزل باشد و ما نیز به این حالت معمول،توجه می کنیم.

اساسی ترین شرط ترجیع بند این است که بیت پایانی غزل_یعنی همان آخرین بیت هر خانه،از نظر معنی و مفهوم_با بیت ترجیع(برگردان)ارتباط نزدیکی داشته باشد.به عبارتی بیت ترجیع باید معنی و مفهوم بیت آخر غزل یا خانه را به پایان برساند.