قسمت چهارم

مکافات این کار یزدان کند

که چهر تو همواره خندان کند

بپاداش تو نیست مان دسترس

زبانها پر از آفرینست و بس

بزرگیت هر روز بافزون ترست

هنرمند رخش تو صد لشکرست

تهمتن بریشان گرفت آفرین

که آباد بادا بگردان زمین

مرا پشت ز آزادگانست راست

دل روشنم بر زبانم گواست

ازان پس چنین گفت کایدر سه روز

بباشیم شادان و گیتی فروز

چهارم سوی جنگ افراسیاب

برانیم و آتش برآریم ز آب

همه نامداران بگفتار اوی

ببزم و بخوردند نهادند روی

پس آگاهی آمد بافراسیاب

که بوم و بر از دشمنان شد خراب

دلش زان سخن پر ز تیمار شد

همه پرنیان بر تنش خار شد

بدل گفت پیگار او کار کیست

سپاهست بسیار و سالار کیست

گر آنست رستم که من دیده ام

بسی از نبردش بپیچیده ام

بپیچید وزان پس بآواز گفت

که با او که داریم در جنگ جفت

یکی کودکی بود برسان نی

که من لشکر آورده بودم بری

بیامد تن من ز زین برگرفت

فرو ماند زان لشکر اندر شگفت

چنین گفت لشکر بافراسیاب

که چندین سر از جنگ رستم متاب

تو آنی که از خاک آوردگاه

همی جوش خون اندر آری بماه

سلیحست بسیار و مردان جنگ

دل از کار رستم چه داری بتنگ

ز جنگ سواری تو غمگین مشو

نگه کن بدین نامداران نو

چنان دان که او یکسر از آهنست

اگر چه دلیرست هم یک تنست

سخنهای کوتاه زو شد دراز

تو با لشکری چاره او را بساز

سرش را ز زین اندرآور بخاک

ازان پس خود از شاه ایران چه باک

نه کیخسرو آباد ماند نه گنج

نداریم این زرم کردن برنج

نگه کن بدین لشکر نامدار

جوانان و شایسته کارزار

ز بهر بر و بوم و پیوند خویش

زن و کودک خرد و فرزند خویش

همه سربسر تن بکشتن دهیم

به آید که گیتی بدشمن دهیم

چو بشنید افراسیاب این سخن

فراموش کرد آن نبرد کهن

بفرمود تا لشکر آراستند

بکین نو از جای برخاستند

ز بوم نیاکان وز شهر خویش

یکی تازه اندیشه بنهاد پیش

چنین داد پاسخ که من ساز جنگ

بپیش آورم چون شود کار تنگ

نمانم که کیخسرو از تخت خویش

شود شاد و پدرام از بخت خویش

سر زابلی را بروز نبرد

بچنگ دراز اندر آرم بگرد

برو سرکشان آفرین خواندند

سرافراز را سوی کین خواندند

که جاوید و شادان و پیروز باش

بکام دلت گیتی افروز باش

سپهبد بسی جنگها دیده بود

ز هر کار بهری پسندیده بود

یکی شیر دل بود فرغار نام

قفس دیده و جسته چندی ز دام

ز بیگانگان جای پردخته کرد

بفرغار گفت ای گرانمایه مرد

هم اکنون برو سوی ایران سپاه

نگه کن بدین رستم رزمخواه

سواران نگه کن که چنداند و چون

که دارد برین بوم و بر رهنمون

وزان نامداران پرخاشجوی

ببینی که چنداند و بر چند روی

ز گردان پهلومنش چند مرد

که آورد سازند روز نبرد

چو فرغار برگشت و آمد براه

بکارآگهی شد بایران سپاه

غمی شد دل مرد پرخاشجوی

ببیگانگان ایچ ننمود روی

فرستاد و فرزند را پیش خواند

بسی راز بایسته با او براند

بشیده چنین گفت کای پر خرد

سپاه تو تیمار تو کی خورد

چنین دان که این لشکر بی شمار

که آمد برین مرز چندین هزار

سپهدارشان رستم شیر دل

که از خاک سازد بشمشیر گل

گو پیلتن رستم زابلیست

ببین تا مر او را هم آورد کیست

چو کاموس و منشور و خاقان چین

گهار و چو گرگوی با آفرین

دگر کندر و شنگل آن شاه هند

سپاهی ز کشمیر تا پیش سند

بنیروی این رستم شیر گیر

بکشتند و بردند چندی اسیر

چهل روز بالشکر آویز بود

گهی رزم و گه بزم و پرهیز بود

سرانجام رستم بخم کمند

ز پیل اندر آورد و بنهاد بند

سواران و گردان هر کشوری

ز هر سو که بود از بزرگان سری

بدین کشور آمد کنون زین نشان

همان تاجداران گردنکشان

من ایدر نمانم بسی گنج و تخت

که گردان شدست اندرین کار سخت

کنون هرچ گنجست و تاج و کمر

همان طوق زرین و زرین سپر

فرستم همه سوی الماس رود

نه هنگام جامست و بزم و سرود

هراسانم از رستم تیز چنگ

تن آسان که باشد بکام نهنگ

بمردم نماند بروز نبرد

نپیچد ز بیم و ننالد ز درد

ز نیزه نترسد نه از تیغ تیز

برآرد ز دشمن همی رستخیز

تو گفتی که از روی وز آهنست

نه مردم نژادست کآهرمنست

سلیحست چندان برو روز کین

که سیر آمد از بار پشت زمین

زره دارد و جوشن و خود و گبر

بغرد بکردار غرنده ابر

نه برتابد آهنگ او ژنده پیل

نه کشتی سلیحش بدریای نیل

یکی کوه زیرش بکردار باد

تو گویی که از باد دارد نژاد

تگ آهوان دارد و هول شیر

بناورد با شیر گردد دلیر

سخن گوید ار زو کنی خواستار

بدریا چو کشتی بود روز کار

مرا با دلاور بسی بود جنگ

یکی جوشنستش ز چرم پلنگ

سلیحم نیامد برو کارگر

بسی آزمودم بگرز و تبر

کنون آزمون را یکی کارزار

بسازیم تا چون بود روزگار

گر ایدونک یزدان بود یارمند

بگردد ببایست چرخ بلند

نه آن شهر ماند نه آن شهریار

سرآید مگر بر من این کارزار

اگر دست رستم بود روز جنگ

نسازم من ایدر فراوان درنگ

شوم تا بدان روی دریای چین

بدو مانم این مرز توران زمین

بدو شیده گفت ای خردمند شاه

انوشه بدی تا بود تاج و گاه

ترا فر و برزست و مردانگی

نژاد و دل و بخت و فرزانگی

نباید ترا پند آموزگار

نگه کن بدین گردش روزگار

چو پیران و هومان و فرشیدورد

چو کلباد و نستیهن شیر مرد

شکسته سلیح و گسسته دلند

ز بیم وز غم هر زمان بگسلند

تو بر باد این جنگ کشتی مران

چو دانی که آمد سپاهی گران

ز شاهان گیتی گزیده توی

جهانجوی و هم کار دیده توی

بجان و سر شاه توران سپاه

بخورشید و ماه و بتخت و کلاه

که از کار کاموس و خاقان چین

دلم گشت پر خون و سر پر ز کین

شب تیره بگشاد چشم دژم

ز غم پشت ماه اندر آمد بخم

جهان گشت برسان مشک سیاه

چو فرغار برگشت ز ایران سپاه

بیامد بنزدیک افراسیاب

شب تیره هنگام آرام و خواب

چنین گفت کز بارگاه بلند

برفتم سوی رستم دیوبند

سراپرده سبز دیدم بزرگ

سپاهی بکردار درنده گرگ

یکی اژدهافش درفشی بپای

نه آرام دارد تو گفتی نه جای

فروهشته بر کوهه زین لگام

بفتراک بر حلقه خم خام

بخیمه درون ژنده پیلی ژیان

میان تنگ بسته به ببر بیان

یکی بور ابرش به پیشش بپای

تو گفتی همی اندر آید ز جای

سپهدار چون طوس و گودرز و گیو

فریبرز و شیدوش و گرگین نیو

طلایه گرازست با گستهم

که با بیژن گیو باشد بهم

غمی شد ز گفتار فرغار شاه

کس آمد بر پهلوان سپاه

بیامد سپهدار پیران چو گرد

بزرگان و مردان روز نبرد

ز گفتار فرغار چندی بگفت

که تا کیست با او به پیکار جفت

بدو گفت پیران که ما را ز جنگ

چه چارست جز جستن نام و ننگ

چو پاسخ چنین یافت افراسیاب

گرفت اندران کینه جستن شتاب

بپیران بفرمود تا با سپاه

بیاید بر رستم کینه خواه

ز پیش سپهبد به بیرون کشید

همی رزم را سوی هامون کشید

خروش آمد از دشت و آوای کوس

جهان شد ز گرد سپاه آبنوس

سپه بود چندانک گفتی جهان

همی گردد از گرد اسپان نهان

تبیره زنان نعره برداشتند

همی پیل بر پیل بگذاشتند

از ایوان بدشت آمد افراسیاب

همی کرد بر جنگ جستن شتاب

بپیران بگفت آنچ بایست گفت

که راز بزرگان بباید نهفت

یکی نامه نزدیک پولادوند

بیارای وز رای بگشای بند

بگویش که ما را چه آمد بسر

ازین نامور گرد پرخاشخر

اگر یارمندست چرخ بلند

بیاید بدین دشت پولادوند

بسی لشکر از مرز سقلاب و چین

نگونسار و حیران شدند اندرین

سپاهست برسان کوه روان

سپهدارشان رستم پهلوان

سپهکش چو رستم سپهدار طوس

بابر اندر اورده آوای کوس

چو رستم بدست تو گردد تباه

نیابد سپهر اندرین مرز راه

همه مرز را رنج زویست و بس

تو باش اندرین کار فریادرس

گر او را بدست تو آید زمان

شود رام روی زمین بی گمان

من از پادشاهی آباد خویش

نه برگیرم از رنج یک رنج بیش

دگر نیمه دیهیم و گنج آن تست

که امروز پیگار و رنج آن تست

نهادند بر نامه بر مهر شاه

چو برزد سر از برج خرچنگ ماه

کمر بست شیده ز پیش پدر

فرستاده او بود و تیمار بر

بکردار آتش ز بیم گزند

بیامد بنزدیک پولادوند

برو آفرین کرد و نامه بداد

همه کار رستم برو کرد یاد

که رستم بیامد ز ایران بجنگ

ابا او سپاهی بسان پلنگ

ببند اندر آورد کاموس را

چو خاقان و منشور و فرطوس را

اسیران بسیار و پیلان رمه

فرستاد یکسر بایران همه

کنارنگ و جنگ آورانرا بخواند

ز هر گونه ای داستانها براند

بدیشان بگفت انچ در نامه بود

جهانگیر برنا و خودکامه بود

بفرمود تا کوس بیرون برند

سراپرده او به هامون برند

سپاه انجمن شد بکردار دیو

برآمد ز گردان لشکر غریو

درفش از پس و پیش پولادوند

سپردار با ترکش و با کمند

فرود آمد از کوه و بگذاشت آب

بیامد بنزدیک افراسیاب

پذیره شدندش یکایک سپاه

تبیره برآمد ز درگاه شاه

ببر در گرفتش جهاندیده مرد

ز کار گذشته بسی یاد کرد

بگفت آنک تیمار ترکان ز کیست

سرانجام درمان این کار چیست

خرامان بایوان خسرو شدند

برای و باندیشه نو شدند

سخن راند هر گونه افراسیاب

ز کار درنگ و ز بهر شتاب

ز خون سیاوش که بر دست اوی

چه آمد ز پرخاش وز گفت و گوی

ز خاقان و منشور و کاموس گرد

گذشته سخنها همه برشمرد

بگفت آنک این رنجم از یک تنست

که او را پلنگینه پیراهنست

نیامد سلیحم بدو کارگر

بران ببر و آن خود و چینی سپر

بیابان سپردی و راه دراز

کنون چاره کار او را بساز

پر اندیشه شد جان پولادوند

که آن بند را چون شود کاربند

چنین داد پاسخ بافراسیاب

که در جنگ چندین نباید شتاب

گر آنست رستم که مازندران

تبه کرد و بستد بگرز گران

بدرید پهلوی دیو سپید

جگرگاه پولاد غندی و بید

مرا نیست پایاب با جنگ اوی

نیارم ببد کردن آهنگ اوی

تن و جان من پیش رای تو باد

همیشه خرد رهنمای تو باد

من او را بر اندیشه دارم بجنگ

بگردش بگردم بسان پلنگ

تو لشکر برآغال بر لشکرش

بانبوه تا خیره گردد سرش

مگر چاره سازم و گر نی بدست

بر و یال او را نشاید شکست

ازو شاد شد جان افراسیاب

می روشن آورد و چنگ و رباب

بدانگه که شد مست پولادوند

چنین گفت با او ببانگ بلند

که من بر فریدون و ضحاک و جم

خور و خواب و آرام کردم دژم

برهمن بترسد ز آواز من

وزین لشکر گردن افراز من

من این زابلی را بشمشیر تیز

برآوردگه بر کنم ریز ریز

چو بنمود خورشید تابان درفش

معصفر شد آن پرنیان بنفش

تبیره برآمد ز درگاه شاه

بابر اندر آمد خروش سپاه

بپیش سپه بود پولادوند

بتن زورمند و ببازو کمند

چو صف برکشیدند هر دو سپاه

هوا شد بنفش و زمین شد سیاه

تهمتن بپوشید ببر بیان

نشست از بر ژنده پیل ژیان

برآشفت و بر میمنه حمله برد

ز ترکان بیفگند بسیار گرد

ازان پس غمی گشت پولادوند

ز فتراک بگشاد پیچان کمند

برآویخت با طوس چون پیل مست

کمندی ببازوی گرزی بدست

کمربند بگرفت و او را ز زین

برآورد و آسان بزد بر زمین

به پیگار او گیو چون بنگرید

سر طوس نوذر نگونسار دید

برانگیخت از جای شبدیز را

تن و جان بیاراست آویز را

برآویخت با دیو چون شیر نر

زره دار با گرزه گاوسر

کمندی بینداخت پولادوند

سر گیو گرد اندر آمد دببند

نگه کرد رهام و بیژن ز راه

بدان زور و بالا و آن دستگاه

برفتند تا دست پولادوند

ببندند هر دو بخم کمند

بزد دست پولاد بسیار هوش

برانگیخت اسپ و برآمد خروش

دو گرد از دلیران پر مایه را

سرافراز و گرد و گرانمایه را

بخاک اندر افگند و بسپرد خوار

نظاره بران دشت چندان سوار

بیامد بر اختر کاویان

بخنجر بدو نیم کردش میان

خروشی برآمد ز ایران سپاه

نماند ایچ گرد اندر آوردگاه

فریبرز و گودرز و گردنکشان

گرفتند از آن دیو جنگی نشان

بگفتند با رستم کینه خواه

که پولادوند اندرین رزمگاه

بزین بر یکی نامداری نماند

ز گردان لشکر سواری نماند

که نفگند بر خاک پولادوند

بگرز و بخنجر بتیر و کمند

همه رزمگه سربسر ماتمست

بدین کار فریادرس رستمست

ازان پس خروشیدن ناله خاست

ز قلب و چپ لشکر و دست راست

چو کم شد ز گودرز هر دو پسر

بنالید با داور دادگر

که چندین نبیره پسر داشتم

همی سر ز خورشید بگذاشتم

برزم اندرون پیش من کشته شد

چنین اختر و روز من گشته شد

جوانان و من زنده با پیر سر

مرا شرم باد از کلاه و کمر

کمر برگشاد و کله برگرفت

خروشیدن و ناله اندر گرفت

چو بشنید رستم دژم گشت سخت

بلرزید برسان برگ درخت

بیامد بنزدیک پولادوند

ورا دید برسان کوه بلند

سپه را همه بیشتر خسته دید

وزان روی پرخاش پیوسته دید

بدل گفت کین روز ما تیره گشت

سرنامداران ما خیره گشت

همانا که برگشت پرگار ما

غنوده شد آن بخت بیدار ما

بیفشارد ران رخش را تیز کرد

برآشفت و آهنگ آویز کرد

بدو گفت کای دیو ناسازگار

ببینی کنون گردش روزگار

چو آواز رستم بگردان رسید

تهمتن یلان را پیاده بدید

دژم گشته زو چار گرد دلیر

چو گوران و دشمن بکردار شیر

چنین گفت با کردگار جهان

که ای برتر از آشکار و نهان

مرا چشم اگر تیره گشتی بجنگ

بهستی ز دیدار این روز تنگ

کزین سان برآمد ز ایران غریو

ز پیران و هومان وز نره دیو

پیاده شده گیو و رهام و طوس

چو بیژن که بر شیر کردی فسوس

تبه گشته اسپ بزرگان بتیر

بدین سان برآویخته خیره خیر

بدو گفت پولادوند ای دلیر

جهاندیده و نامبردار و شیر

که بگریزد از پیش تو ژنده پیل

ببینی کنون موج دریای نیل

نگه کن کنون آتش جنگ من

کمند و دل و زور و آهنگ من

کزین پس نیابی ز شاهت نشان

نه از نامداران و گردنکشان

نبینی زمین زین سپس جز بخواب

سپارم سپاهت بافراسیاب

چنین گفت رستم بپولادوند

که تا چند ازین بیم و نیرنگ و بند

ز جنگ آوران تیز گویا مباد

چو باشد دهد بی گمان سر بباد

چو بشنید پولادوند این سخن

بیاد آمدش گفته های کهن

که هر کو ببیداد جوید نبرد

جگر خسته باز آید و روی زرد

گر از دشمنت بد رسد گر ز دوست

بد و نیک را داد دادن نکوست

همان رستمست این که مازندران

شب تیره بستد بگرز گران

بدو گفت کای مرد رزم آزمای

چه باشیم برخیره چندین بپای

بگشتند وز دشت برخاست گرد

دو پیل ژیان و دو شیر نبرد

برانگیخت آن باره پولادوند

بینداخت پس تاب داده کمند

بدزدید یال آن نبرده سوار

چو زین گونه پیوسته شد کارزار

بزد تیغ و بند کمندش برید

بجای آمد آن بند بد را کلید

بپیچید زان پس سوی دست راست

بدانست کان روز روز بلاست

عمودی بزد بر سرش پیلتن

که بشنید آواز او انجمن

چنان تیره شد چشم پولادوند

که دستش عنان را نبد کار بند

تهمتن بران بد که مغز سرش

ببیند پر از رنگ تیره برش

چو پولادوند از بر زین بماند

تهمتن جهان آفرین را بخواند

که ای برتر از گردش روزگار

جهاندار و بینا و پروردگار

گرین گردش جنگ من داد نیست

روانم بدان گیتی آباد نیست

روا دارم از دست پولادوند

روان مرا برگشاید ز بند

ور افراسیابست بیدادگر

تو مستان ز من دست و زور و هنر

که گر من شوم کشته بر دست اوی

بایران نماند یکی جنگجوی

نه مرد کشاورز و نه پیشه ور

نه خاک و نه کشور نه بوم و نه بر

بکشتی گرفتن نهادند روی

دو گرد سرافراز و دو جنگجوی

بپیمان که از هر دو روی سپاه

بیاری نیاید کسی کینه خواه

میان سپه نیم فرسنگ بود

ستاره نظاره بران جنگ بود

چو پولادوند و تهمتن بهم

برآویختند آن دو شیر دژم

همی دست سودند یک با دگر

گرفته دو جنگی دوال کمر

چو شیده بر و یال رستم بدید

یکی باد سرد از جگر برکشید

پدر را چنین گفت کین زورمند

که خوانی ورا رستم دیوبند

بدین برز بالا و این دست برد

بخاک اندر آرد سر دیو گرد

نبینی ز گردان ما جز گریز

مکن خیره با چرخ گردان ستیز

چنین گفت با شیده افراسیاب

که شد مغز من زین سخن پرشتاب

برو تا ببینی که پولادوند

بکشتی همی چون کند دست بند

چنین گفت شیده که پیمان شاه

نه این بود با او بپیش سپاه

چو پیمان شکن باشی و تیره مغز

نیایید ز دست تو پیگار نغز

تو این آب روشن مگردان سیاه

که عیب آورد بر تو بر عیب خواه

بدشنام بگشاد خسرو زبان

برآشفت و شد با پسر بدگمان

بدو گفت اگر دیو پولادوند

ازین مرد بدخواه یابد گزند

نماند بدین رزمگه زنده کس

ترا از هنرها زیانست و بس

عنان برگرایید و آمد چو شیر

بآوردگاه دو مرد دلیر

نگه کرد پیکار دو پیل مست

درآورده بر یکدگر هر دو دست

بپولاد گفت ای سرافراز شیر

بکشتی گر آری مر او را بزیر

بخنجر جگرگاه او را بکاف

هنر باید از کار کردن نه لاف

نگه کرد گیو اندر افراسیاب

بدان خیره گفتار و چندان شتاب

برانگیخت اسپ و برآمد دمان

چو بشکست پیمان همی بدگمان

برستم چنین گفت کای جنگجوی

چه فرمان دهی کهتران را بگوی

نگه کن به پیمان افراسیاب

چو جای بلا دید و جای شتاب

بیآمد همی دل بیافروزدش

بکشتی درون خنجر آموزدش

بدو گفت رستم که جنگی منم

بکشتی گرفتن درنگی منم

شما را چرا بیم آید همی

چرا دل به دو نیم آید همی

اگر نیستتان جنگ را زور و دست

دل من بخیره نباید شکست

گر ایدونک این جادوی بی خرد

ز پیمان یزدان همی بگذرد

شما را ز پیمان شکستن چه باک

گر او ریخت بر تارک خویش خاک

من آکنون سر دیو پولادوند

بخاک اندر آرم ز چرخ بلند

وزان پس بیازید چون شیر چنگ

گرفت آن بر و یال جنگی نهنگ

بگردن برآورد و زد بر زمین

همی خواند بر کردگار افرین

خروشی بر آمد ز ایران سپاه

تبیره زنان برگرفتند راه

بابر اندر آمد دم کرنای

خروشیدن نای و صنج و درای

که پولادوندست بیجان شده

بران خاک چون مار پیچان شده

گمان برد رستم که پولادوند

ندارد بتن در درست ایچ بند

برخش دلیر اندر آورد پای

بماند آن تن اژدها را بجای

چو پیش صف آمد یل شیرگیر

نگه کرد پولاد برسان تیر

گریزان بشد پیش افراسیاب

دلش پر ز خون و رخش پر ز آب

بخفت از بر خاک تیره دراز

زمانی بشد هوش زان رزمساز

تهمتن چو پولاد را زنده دید

همه دشت لشکر پراگنده دید

دلش تنگ تر گشت و لشکر براند

جهاندیده گودرز را پیش خواند

بفرمود تا تیرباران کنند

هوا را چو ابر بهاران کنند

ز یک دست بیژن ز یک دست گیو

جهانجوی رهام و گرگین نیو

تو گفتی که آتش برافروختند

جهان را بخنجر همی سوختند

بلشکر چنین گفت پولادوند

که بی تخت و بی گنج و نام بلند

چرا سر همی داد باید بباد

چرا کرد باید همی رزم یاد

سپه را بپیش اندر افگند و رفت

ز رستم همی بند جانش بکفت

چنین گفت پیران بافراسیاب

که شد روی گیتی چو دریای آب

نگفتم که با رستم شوم دست

نشاید درین کشور ایمن نشست

ز خون جوانی که بد ناگریز

بخستی دل ما بپیکار تیز

چه باشی که با تو کس اندر نماند

بشد دیو پولاد و لشکر براند

همانا ز ایرانیان صد هزار

فزونست بر گستوان ور سوار

بپیش اندرون رستم شیر گیر

زمین پر ز خون و هوا پر ز تیر

ز دریا و دشت و ز هامون و کوه

سپاه اندر آمد همه همگروه

چو مردم نماند آزمودیم دیو

چنین جنگ و پیکار و چندین غریو

سپه را چنین صف کشیده بمان

تو با ویژگان سوی دریا بران

سپهبد چنان کرد کو راه دید

همی دست ازان رزم کوتاه دید

چو رستم بیامد مرا پای نیست

جز از رفتن از پیش او رای نیست

بباید شدن تا بدان روی چین

گر ایدونک گنجد کسی در زمین

درفشش بماندند و او خود برفت

سوی چین و ماچین خرامید تفت

سپاه اندر آمد بپیش سپاه

زمین گشت برسان ابر سیاه

تهمتن بآواز گفت آن زمان

که نیزه مدارید و تیر و کمان

بکوشید و شمشیر و گرز آورید

هنرها ز بالای برز آورید

پلنگ آن زمان پیچد از کین خویش

که نخچیر بیند ببالین خویش

سپه سربسر نعره برداشتند

همه نیزه بر کوه بگذاشتند

چنان شد در و دشت آوردگاه

که از کشته جایی ندیدند راه

برفتند یک بهره زنهار خواه

گریزان برفتند بهری براه

شد از بی شبانی رمه تال و مال

همه دشت تن بود بی دست و یال

چنین گفت رستم که کشتن بسست

که زهر زمان بهر دیگر کسست

زمانی همی بار زهر آورد

زمانی ز تریاک بهر آورد

همه جامه رزم بیرون کنید

همه خوبکاری بافزون کنید

چه بندی دل اندر سرای سپنج

که دانا نداند یکی را ز پنج

زمانی چو آهرمن آید بجنگ

زمانی عروسی پر از بوی و رنگ

بی آزاری و جام می برگزین

که گوید که نفرین به از آفرین

بخور آنچ داری و انده مخور

که گیتی سپنج است و ما بر گذر

میازار کس را ز بهر درم

مکن تا توانی بکس بر ستم

بجست اندران دشت چیزی که بود

ز زرین وز گوهر نابسود

سراسر فرستاد نزدیک شاه

غلامان و اسپان و تیغ و کلاه

وزان بهره خویشتن برگرفت

همه افسر و مشک و عنبر گرفت

ببخشید دیگر همه بر سپاه

ز چیزی که بود اندران رزمگاه

نشان خواست از شاه توران سپاه

ز هر سو بجستند بی راه و راه

نشانی نیامد ز افراسیاب

نه بر کوه و دریا نه بر خشک و آب

شتر یافت چندان و چندان گله

که از بارگی شد سپه بی گله

ز توران سپه برنهادند رخت

سلیح گرانمایه و تاج و تخت

خروش آمد و ناله گاودم

جرس برکشیدند و رویینه خم

سوی شهر ایران نهادند روی

سپاهی بران گونه با رنگ و بوی

چو آگاهی آمد ز رستم بشاه

خروش آمد از شهر وز بارگاه

از ایران تبیره برآمد بابر

که آمد خداوند گوپال و ببر

یکی شادمانی بد اندر جهان

خنیده میان کهان و مهان

دل شاه شد چون بهشت برین

همی خواند بر کردگار آفرین

بفرمود تا پیل بردند پیش

بجنبید کیخسرو از جای خویش

جهانی بآیین شد آراسته

می و رود و رامشگر و خواسته

تبیره برآمد ز هر جای و نای

چو شاه جهان اندر آمد ز جای

همه روی پیل از کران تا کران

پر از مشک بود و می و زعفران

ز افسر سر پیلبان پرنگار

ز گوش اندر آویخته گوشوار

بسی زعفران و درم ریختند

ز بر مشک و عنبر همی بیختند

همه شهر آوای رامشگران

نشسته ز هر سو کران تا کران

چنان بد جهان را ز شادی و داد

که گیتی روان را دوامست و شاد

تهمتن چو تاج سرافراز دید

جهانی سراسر پرآواز دید

فرود آمد و برد پیشش نماز

بپرسید خسرو ز راه دراز

گرفتش بآغوش در شاه تنگ

چنین تا برآمد زمانی درنگ

همی آفرین خواند شاه جهان

بران نامور موبد و پهلوان

بفرمود تا پیلتن برنشست

گرفته همه راه دستش بدست

همی گفت چندین چرا ماندی

که بر ما همی آتش افشاندی

چو طوس و فریبرز و گودرز و گیو

چو رهام و گرگین و گردان نیو

ز ره سوی ایوان شاه آمدند

بدان نامور بارگاه آمدند

نشست از بر تخت زر شهریار

بنزدیک او رستم نامدار

فریبرز و گودرز و رهام و گیو

نشستند با نامداران نیو

سخن گفت کیخسرو از رزمگاه

ازان رنج و پیگار توران سپاه

بدو گفت گودرز کای شهریار

سخنها درازست زین کارزار

می و جام و آرام باید نخست

پس آنگاه ازین کار پرسی درست

نهادند خوان و بخندید شاه

که ناهار بودی همانا به راه

بخوان بر می آورد و رامشگران

بپرسش گرفت از کران تا کران

ز افراسیاب وز پولادوند

ز کشتی و از تابداده کمند

بدو گفت گودرز کای شهریار

ز مادر نزاید چو رستم سوار

اگر دیو پیش آید ار اژدها

ز چنگ درازش نیابد رها

هزار افرین باد بر شهریار

بویژه برین شیردل نامدار

بگفت آنچ کرد او بپولادوند

ز کشتی و نیرنگ وز رنگ و بند

ز افگندن دیو وز کشتنش

همان جنگ و پیگار و کین جستنش

چو افتاد بر خاک زو رفت هوش

برآمد ز گردان دیوان خروش

چو آمد بهوش آن سرافراز دیو

برآمد بناگاه زو یک غریو

همانگه درآمد باسپ و برفت

همی بند جانش ز رستم بکفت

چنان شاد شد زان سخن تاجور

که گفتی ز ایوان برآورد سر

چنین داد پاسخ که ای پهلوان

توی پیر و بیدار و روشن روان

کسی کش خرد باشد آموزگار

نگه داردش گردش روزگار

ازین پهلوان چشم بد دور باد

همه زندگانیش در سور باد

همی بود یک هفته با می بدست

ازو شادمان تاج و تخت و نشست

سخنهای رستم بنای و برود

بگفتند بر پهلوانی سرود

تهمتن بیک ماه نزدیک شاه

همی بود با جام در پیشگاه

قسمت چهارم داستان خاقان چین
فردوسی
https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/قسمت-چهارم-داستان-خاقان-چین

متن قسمت چهارم داستان خاقان چین

معنی و شرح و تفسیر واژگان و اصطلاحات

فتراک

آبنوس

افراسیاب

معنی خط به خط

قسمت چهارم داستان خاقان چین فردوسی https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/قسمت-چهارم-داستان-خاقان-چین