در تأثیر تربیت حکایت پنجم

پارسازاده ای را نعمت بیکران از ترکه عمان بدست افتاد فسق و فجور آغاز کرد و مبذری پیشه گرفت فی الجمله نماند از سایر معاصی منکری که نکرد و مسکری که نخورد: فرزند انسان نیکوکاری، ثروت بسیار زیادی از ارثیه عمو‌هایش بدست آورد. هرزگی و عیاشی را شروع کرد و اسراف در پیش گرفت. خلاصه، از دیگر گناهان، کار ناشایستی باقی نماند که نکرده باشد و مشروبی که نخورده باشد.

باری به نصیحتش گفتم ای فرزند دخل آب روانست و عیش آسیاب گردان یعنی خرج فراوان کردن مسلم کسی را باشد که دخل معین دارد: خلاصه، بعنوان نصیحت به او گفتم که ای فرزند! درآمد همانند آب جاری است و لذت همانند آسیاب چرخنده. یعنی خرج زیاد کردن برای کسی مناسب است که درآمدی معین دارد.

چو دخلت نیست خرج آهسته تر کن که میگویند ملاحان سرودی: هنگامی که درآمدی نداری، آهسته‌تر خرج کن. چرا که دریانوردان سرودی را می‌خوانند:

اگر باران بکوهستان نبارد به سالی دجله گردد خشک رودی: اگر در کوهستان باران نبارد، در مدت یک سال، دجله به رودخانه خشکی تبدیل خواهد شد.

عقل و ادب پیش گیر و لهو و لعب بگذار که چون نعمت سپری شود سختی بری و پشیمانی خوری پسر از لذت نای و نوش این سخن در گوش نیاورد و بر قول من اعتراض کرد و گفت راحت عاجلی به تشویش محنت آجل منغص کردن خلاف رای خردمندان است: عقل و ادب در پیش بگیر و خوشگذرانی را کنار بگذار چراکه هنگامی که ثروت تمام شود، سختی خواهی کشید و پشیمان خواهی شد. پسر بخاطر لذتی که از خوشگذرانی می‌برد، این سخن را گوش نکرد و به حرف من اعتراض کرد و گفت: آسایش کنونی خود را با اضطراب ناخوشی آینده مکدر کردن، بر خلاف نظر دانایان است:

خداوندان کام و نیکبختی چرا سختی برند از بیم سختی: کسانی که به نیکبختی و خواسته خود رسیده اند، چرا باید از ترس سختی، سختی بکشند؟

برو شادی کن ای یار دلفروز غم فردا نشاید خوردن امروز: ای یار دل افروز! برو شادی کن. شایسته نیست که غم فردا را امروز بخوریم

فکیف مرا که در صدر مروت نشسته ام و عقد فتوت بسته و ذکر انعام در افواه عوام افتاده: پس چگونه است برای من که در قله مردانگی نشسته‌ام و پیمان جوانمردی بسته‌ام و نقل بخشندگی‌ام در دهان‌ها افتاده است.

هر که علم شد بسخا و کرم بند نشاید که نهد بر درم: هرکسی که به عنوان سخاوت و بخشندگی معروف شد. شایسته نیست که بر روی درهم و پول خود قفل بزند.

نام نکوئی چو برون شد بکوی در نتوانی که ببندی بروی: هنگامی که نام نیک به بیرون و به برزن رفت، دیگر نمی‌توانی که برویش در ببندی

دیدم که نصیحت نمی پذیرد و دم گرم من در آهن سرد او اثر نمی کند ترک مناصحت کردم و روی از مصاحبت بگردانیدم و قول حکما را کار بستم که گفته اند بلغ ما علیک فأن لم یقبلوا ما علیک: دیدم که پند من را قبول نمی‌کند و نفس گرم من در آهن سرد او اثر نمی‌کند. اندرز گویی را کنار گذاشتم و از همنشینی با او روی برگرداندم و سخن حکیمان را به کار بستم که گفته اند: آنچه بر عهده تو است برسان، اگر از تو نپذیرفتند، بر تو ایرادی نباشد

گرچه دانی که نشنوند بگوی هرچه دانی ز نیکخواهی و پند: اگرچه می‌دانی که از تو نمی‌شنوند، هر چه که از نیکخواهی و اندرز می‌دانی، بگو

زود باشد که خیره سر بینی بدو پای اوفتاده اندر بند: طولی نمی‌کشد که ببینی که انسان خیره‌سر با دو پایش به بند افتاده است.

دست بر دست میزند که دریغ نشنیدم حدیث دانشمند: به نشانه افسوس دستهایش را به هم می‌زند که چرا حرف دانشمند را گوش نکردم

تا پس از مدتی آنچه اندیشه من بود از نکبت حالش بصورت بدیدم که پاره پاره بهم میدوخت و لقمه لقمه همی اندوخت: تا پس از مدتی آنچه که در مورد بدبختی‌اش فکر می‌کردم، به عینه دیدم که پاره پاره به هم می‌دوخت و لقمه لقمه پس‌انداز می‌کرد

دلم از ضعف حالش بهم برآمد مروت ندیدم در چنان حالی ریش درویش را بملامت خراشیدن و نمک پاشیدن پس با دل خود گفتم: دلم از بدی حالش پرآشوب شد. مردانگی ندانستم که در چنین حالی زخم بی‌نوا را با سرزنش کردن بخراشم و بر آن زخم نمک بپاشم. پس پیش خودم گفتم:

حریف سفله در پایان مستی نیندیشد ز روز تنگدستی: حریف زبون در آخر مستی به روز تنگدستی فکر نمی‌کند

درخت اندر بهاران برفشاند زمستان لاجرم بی برگ ماند: درخت در فصل بهار برگ‌هایش را فرو می‌ریزد. پس به ناچار در فصل زمستان بدون برگ می‌ماند

در تأثیر تربیت حکایت پنجم
سعدی
https://www.sherfarsi.ir/sadi/در-ت-ثیر-تربیت-حکایت-پنجم