حکایت سلطان محمود و سیرت ایاز
سعدی
https://www.sherfarsi.ir/sadi/حکایت-سلطان-محمود-و-سیرت-ایاز

متن حکایت سلطان محمود و سیرت ایاز

1. یکی خرده بر شاه غزنین گرفت

   که حسنی ندارد ایاز ای شگفت

   شخصی از سلطان محمود غزنوی، پادشاه غزنین، ایراد گرفت که: عجیب است که ایاز هیچ زیبایی‌ای ندارد

2. گلی را که نه رنگ باشد نه بوی

   غریب است سودای بلبل بر اوی

   گلی که نه رنگ زیبایی داشته باشد و نه بوی خوشی، عجیب است که بلبل بر او عشق بورزد

3. به محمود گفت این حکایت کسی

   بپیچید از اندیشه بر خود بسی

   شخصی دیگر این ماجرا را برای سلطان محمود بیان کرد. محمود با شنیدن آن، از شدت غم به خود می‌پیچید.

4. که عشق من ای خواجه بر خوی اوست

   نه بر قد و بالای نیکوی اوست

   که ای خواجه! عشق من بخاطر خلق و خوی نیکوی اوست و نه به خاطر قد و بالای خوبش

5. شنیدم که در تنگنایی شتر

   بیفتاد و بشکست صندوق در

   شنیدم که در راهی سخت، شتر بر زمین افتاد و صندوقچه مرواریدی که بارش بود، شکست.

6. به یغما ملک آستین برفشاند

   وزان جا بتعجیل مرکب براند

   پادشاه به نشانه حرکت به سوی شهر یغما، دست تکان داد و از آنجا با شتاب اسب خود را تاخت.

7. سواران پی در و مرجان شدند

   ز سلطان به یغما پریشان شدند

   سواران به دنبال مروارید و مرجان رفتند و برای به تاراج بردن جواهرات، از اطراف پادشاه پراکنده شدند.

8. نماند از وشاقان گردن فراز

   کسی در قفای ملک جز ایاز

   از میان غلامان نیرومند، هیچ کدام بجز ایاز در پشت سلطان باقی نماند.

9. نگه کرد کای دلبر پیچ پیچ

   ز یغما چه آورده ای گفت هیچ

   سلطان به ایاز نگاه کرد و گفت: ای دلبر پر از انحنا! از غارت و تاراج مروارید چه با خودت آوردی؟ ایاز پاسخ داد: هیچ چیز

10. من اندر قفای تو می تاختم

    ز خدمت به نعمت نپرداختم

    من پشت سر تو اسب می‌تازاندم و در هنگام خدمت، مشغول جمع آوری مال نشدم.

11. گرت قربتی هست در بارگاه

    به خلعت مشو غافل از پادشاه

    اگر در بارگاه دارای اجر و قربی هستی، برای کسب خلعت از پادشاه غافل نشو

12. خلاف طریقت بود کاولیا

    تمنا کنند از خدا جز خدا

    بر خلاف روش درست پارسایی و بندگی است که دوستداران حق، از خدا چیزی غیر از خودش بخواهند.

13. گر از دوست چشمت بر احسان اوست

    تو در بند خویشی نه در بند دوست

    اگر در دوستی، به احسان و بخشش دوست چشمداشت داری، تو گرفتار خودت هستی نه گرفتار محبوب

14. تو را تا دهن باشد از حرص باز

    نیاید به گوش دل از غیب راز

    تا زمانی که دهانت از حرص و طمع باز است، هیچ رازی از عالم غیب به گوش دلت نخواهد رسید.

15. حقایق سرایی است آراسته

    هوی و هوس گرد برخاسته

    حقیقت همچون خانه‌ای پاک و پاکیزه است و هوا و هوس حکم گرد و غباری را دارد که به هوا بلند شده باشد.

16. نبینی که جایی که برخاست گرد

    نبیند نظر گرچه بیناست مرد

    نمی‌بینی که جایی که گرد و غبار به هوا بلند شد، با وجودی که چشم مرد دارای قوه‌ی بینایی است، قادر به دیدن نیست؟