روباه

دیوارهای قلعه جان گر بلند بود

روباه دهر چشم بدین ماکیان نداشت

شیر و روباه شکاری چو بدست آرند

روبهش پوست برد شیر خورد رانش

گر چه زائین سپهر آگاه بود

هر چه بود آن شیر و این روباه بود

ما کیانها کشته بود این روبهک

زان سبب شد صید روباه فلک

ماکیانی ساده از ده دور گشت

بر سر آن تله و روبه گذشت

گفت روبه این در و ایوان ماست

پوستین دوزیم و این دکان ماست

گر ز رسم و راه ما آگه شوی

ماکیانی بس کنی روبه شوی

ماکیان را این مقال آمد پسند

گفت بر گو دمت ای روباه چند

ماکیان را آن فریب از راه برد

راست اندر تله روباه برد

کاش میدانست روبه ناشتاست

وان نه دکان است دکان ریاست

تا دهن بگشود بهر چند و چون

چنگ روباه از گلویش ریخت خون

اینچنین خواندم که روزی روبهی

پایبند تله گشت اندر رهی

ز قلعه ماکیانی شد به دیوار

بناگه روبهی کردش گرفتار

مباش اینگونه بی پروا و بدخواه

بسا گردد شکار گرگ روباه

چو من روباه و صیدم ماکیانست

گذشتن از چنین سودی زیانست

حدیث اتحاد مرغ و روباه

بود چون اتفاق آتش و کاه

تو مرغ خانگی روباه طرار

تو خواب آلود و دزد چرخ بیدار

اسیر روبه نفس آن چنانیم

که گوئی پر شکسته ماکیانیم

پایش کج است و زشت ازان کج رود براه

دمش چو دم روبه و رنگش چو کهرباست

چه شاهباز توانا چه ماکیان ضعیف

شوند جمله سرانجام صید این روباه

تا که این روباه رنگین کرد دم

بس خروس از خانه داران گشت گم

جوانان پیل افگن شیر گیر

ندانند دستان روباه پیر

نتابد سگ صید روی از پلنگ

ز روبه رمد شیر نادیده جنگ

ز نیروی سر پنجه شیر گیر

فرومانده عاجز چو روباه پیر

بدو گفتم ای سرور شیر گیر

چه فرسوده کردت چو روباه پیر

ز درد روبه عشقت چو شیر می نالم

اگر چه همچو سگم هرزه لای می داند

چه دستان با تو درگیرد چو روباه

که از مردم گریزان چون غزالی

جور بکن که حاکمان جور کنند بر رهی

شیر که پایبند شد تن بدهد به روبهی

ز اهوی شیرگیر روبه باز

دل بیچاره را شکاری بود

با شیر پنجه کردن روبه نه رای بود

باطل خیال بست و خلاف آمدش گمان

چو روباه و قاقم چو سنجاب نرم

چهارم سمورست کش موی گرم

کنون دشت روباه بینم همی

ز رزم آز کوتاه بینم همی

همان گیو کز بیم او روز جنگ

همی چرم روباه پوشد پلنگ

چو روبه شدند آن ددان دلیر

تن از تیغ پر خون دل از جنگ سیر

تو دستان نمودی چو روباه پیر

ندیدی همی دام نخچیرگیر

یکی داستان زد سوار دلیر

که روبه چه سنجد بچنگال شیر

نه روبه شود ز آزمودن دلیر

نه گوران بسایند چنگال شیر

شما هم بکردار روباه پیر

ببیشه در از بیم نخچیرگیر

دلیری مکن جنگ ما را مخواه

که روباه با شیر ناید براه

چو نستیهن آن شیر شرزه بجنگ

که روباه بودی بجنگش پلنگ

همان تابش مهر نتوان نهفت

نه روبه توان کرد با شیر جفت

تو گردنکشان را کجا دیده ای

که آواز روباه بشنیده ای

چرا پیل جنگی چو روباه گشت

ز رزمت چنین دست کوتاه گشت

که داند که با پیل روباه شوم

همی کین سگالد بران مرز و بوم

که چون رستمی پیش بینم به خاک

به گفتار روباه گردد هلاک

نیاویختند ایچ با رومیان

چو روبه شد آن دشت شیر ژیان

که ایدر بدین سان بماندیم دیر

برآویخت با دام روباه شیر

یکی نامه بنویس زی خوشنواز

که ای بی خرد روبه دیوساز

اگر یار باشید با من به جنگ

از آواز روبه نترسد پلنگ

دلش زود بیکار ولرزان شود

زپیشت چو روبه گریزان شود

ای من آن روباه صحرا کز کمین

سر بریدندش برای پوستین

روبه و آهو و خرگوش و شغال

جبر را بگذاشتند و قیل و قال

رو تو روبه بازی خرگوش بین

مکر و شیراندازی خرگوش بین

عالمی را یک سخن ویران کند

روبهان مرده را شیران کند

شیر و گرگ و روبهی بهر شکار

رفته بودند از طلب در کوهسار

گرگ و روبه را طمع بود اندر آن

که رود قسمت به عدل خسروان

بعد از آن رو شیر با روباه کرد

گفت این را بخش کن از بهر خورد

گفت ای روبه تو عدل افروختی

این چنین قسمت ز کی آموختی

چون گرفتی عبرت از گرگ دنی

پس تو روبه نیستی شیر منی

روبه آن دم بر زبان صد شکر راند

که مرا شیر از پی آن گرگ خواند

تا که ما از حال آن گرگان پیش

همچو روبه پاس خود داریم بیش

هست اندر نقش این روباه شیر

سوی این روبه نشاید شد دلیر

همچو آن روبه کم اشکم کنید

پیش او روباه بازی کم کنید

بر سر اغیار چون شمشیر باش

هین مکن روباه بازی شیر باش

نیست از ابلیس از تست ای غوی

که چو روبه سوی دنبه می روی

با دل و با اهل دل بیگانگی

با شهان تزویر و روبه شانگی

روبهی اشکار خود را باد داد

بهر طبلی همچو خیک پر ز باد

روبهان ترسند ز آواز دهل

عاقلش چندان زند که لا تقل

پا رهاند روبهان را در شکار

و آن زدم دانند روباهان غرار

روبهی و خدمت ای گرگ کهن

هیچ بر قصد خداوندی مکن

خاصه عمری غرق در بیگانگی

در حضور شیر روبه شانگی

شیر یک روباه را فرمود رو

مر خری را بهر من صیاد شو

هم چو روبه صید گیر و کن فداش

تا عوض گیری هزاران صید بیش

گفت روبه شیر را خدمت کنم

حیله ها سازم ز عقلش بر کنم

گفت روبه جستن رزق حلال

فرض باشد از برای امتثال

گفت روبه آن توکل نادرست

کم کسی اندر توکل ماهرست

گفت روبه این حکایت را بهل

دستها بر کسب زن جهد المقل

گرچه با روباه خر اسرار گفت

سرسری گفت و مقلدوار گفت

خر دو سه حمله به روبه بحث کرد

چون مقلد بد فریب او بخورد

طنطنه ادراک بینایی نداشت

دمدمه روبه برو سکته گماشت

روبه اندر حیله پای خود فشرد

ریش خر بگرفت و آن خر را ببرد

چونک خرگوشی برد شیری به چاه

چون نیارد روبهی خر تا گیاه

گر خری را می برد روبه ز سر

گو ببر تو خر مباش و غم مخور

این سخن پایان ندارد کن رجوع

سوی آن روباه و شیر و سقم و جوع

گفت روبه شیر را ای شاه ما

چون نکردی صبر در وقت وغا

رفت روبه گفت ای شه همتی

تا بپوشد عقل او را غفلتی

پس بیامد زود روبه سوی خر

گفت خر از چون تو یاری الحذر

گفت روبه آن طلسم سحر بود

که ترا در چشم آن شیری نمود

گفت روبه صاف ما را درد نیست

لیک تخییلات وهمی خورد نیست

گفت روبه را جگر کو دل چه شد

که نباشد جانور را زین دو بد

تو سگی با خود بری یا روبهی

سگ بشورد از بن هر خرگهی

آمده در قصدجان سیل سیاه

تا که روبه افکند شیری به چاه

از غفوری تو غفران چشم سیر

روبهان بر شیر از عفو تو چیر

گرگ اگر با تو نماید روبهی

هین مکن باور که ناید زو بهی

خصم هر شیر آمد و هر روبه او

کل شی ء هالک الا وجهه

روبهی که هست زان شیرانش پشت

بشکند کله پلنگان را به مشت

روبه افتد پهن اندر زیر خاک

بر سر خاکش حبوب مکرناک

بانگ حیزان و شجاعان دلیر

هست پیدا چون فن روباه و شیر

چون روبه من شدی تو از شیر مترس

چون دولت تو منم ز ادبیر مترس

تا روی تو دیدم از جهان سیر شدم

روباه بدم ز فر تو شیر شدم

مثل زد گرگ چون روبه دغا بود

طلب من کردم و روزی ترا بود

چو روباهان و خرگوشان منه گوش

به روبه بازی این خواب خرگوش

بسا شیر شکار و گرگ جنگی

که شد در زیر این روبه پلنگی

بسا گرگ جوان کز روبه پیر

به افسون بسته شد در دام نخجیر

از آن بر گرگ روبه راست شاهی

که روبه دام بیند گرگ ماهی

چگویم راست چون گرگی به تقدیر

نه چون گرگ جوان چون روبه پیر

روباه و طبل

بتلبیس آن توانی خورد ازین راه

کزان طبل دریده خورد روباه

فریفتن روباه خر را و به شیر سپردن

چو خر غافل نباید شد درین راه

کزین غفلت دل خر خورد روباه

افکندن صید کار شیر است

روبه ز شکار شیر سیر است

روبه که زند تپانچه با شیر

دانی که به دست کیست شمشیر

گرگی که به زور شیر باشد

روبه به ازو چو سیر باشد

روباه ز گرگ بهره زان برد

کین رای بزرگ دارد آن خرد

از شیر و گوزن و گرگ و روباه

لشگرگاهی کشیده بر راه

از خوابگهش گهی که خفتی

روباه به دم زمین برفتی

من چو شیر جوان ولایت گیر

جای من کی رسد به روبه پیر

لیکن این شیر حجتی است بزرگ

کاگهی ماندهد ز روبه و گرگ

بردن تاجش از میان دو شیر

روبهان را ز تخت کرد به زیر

ترسم این پیر گرگ روبه باز

گرگی و روبهی کند آغاز

با دری چون دهان شیر فراخ

چون درایم چو روبه از سوراخ

روبهی چند بود در بن غار

به هم افتاده از برای شکار

روبهان از حرام خواری گرگ

کافتی بود سهمناک و بزرگ

بر دویدند بر دو چاره سگال

روبهان پیش و گرگ در دنبال

گرگ را گرگ بند باید کرد

رقص روباه چند باید کرد

چو شیران سرپنجه بگشای چنگ

چو روبه میارای خود را به رنگ

شنیدم که روباه رنگین بروس

خود آرای باشد به رنگ عروس

سگ کیست روباه نا زورمند

که شیر ژیان را رساند گزند

ز شیران بود روبهان را نوا

نخندد زمین تا نگرید هوا

پلنگی که ترسد ز روباه پیر

بشوراد مغزش به سرسام تیر

به هنگام سر پنجه روباه لنگ

چگونه نهد پای پیش پلنگ

جوابش چنان داد شاه دلیر

که ناید ز روباه پیغام شیر

چو شنگرف سودند بر لاجورد

سمور سیه زاد روباه زرد

اگر در میانجی دلیر آمدم

نه از روبه از نزد شیر آمدم

درین هم نبردی چو روباه و گرگ

تو سر کوچک آیی و من سر بزرگ

سمور سیه روبه سرخ تیغ

همان قاقم و قندز بی دریغ

چو دشمن خبر داشت کامد پلنگ

به سوراخ در شد چو روباه لنگ

شنیدم که از گرگ روباه گیر

به بانگ سگان رست روباه پیر

دو گرگ جوان تخم کین کاشتند

پی روبه پیر برداشتند

دهی بود در وی سگانی بزرگ

همه تشنه خون روباه و گرگ

یکی بانگ زد روبه چاره ساز

که بند از دهان سگان کرد باز

سگان ده آواز برداشتند

که روباه را گرگ پنداشتند

زبانگ سگان کامد از دوردست

رمیدند گرگان و روباه رست

ز روسی برون شد به آوردگاه

یکی شیر پرطاس روبه کلاه

چو شیران به پرخاش خو کرده ام

نه چون روبهان دنبه پرورده ام

فروزنده سنجاب و روباه لعل

همان کره اسبان نادیده نعل

چو روباه سرخ ار کلاهش دهد

بخورد سگان سپاهش دهد

به چربی توان پای روباه بست

به حلوا دهد طفل چیزی زدست

چو شیر افکنم صید و خود بگذرم

خورد سینه روباه و من خون خورم

آهو و روباه در آن مرغزار

نافه به گل داده و نیفه به خار

نیفه روبه چو پلنگی به زیر

نافه آهو شده زنجیر شیر

طنزکنان روبهی آمد ز دور

گفت صبوری مکن ای ناصبور

چرب خورش بود ترا پیش ازین

روبه فربه نخوری بیش ازین

آمد و گردش دو سه جولان گرفت

نیفه روباه به دندان گرفت

گفت بدین خرده که دیر آمدم

روبه داند که چو شیر آمدم

طوق من آویزش دین تو شد

کنده روباه یقین تو شد

خفتن آن گرگ چو روبه بدید

خواب در او آمد و سر درکشید

روبه یک فن نفس سگ شنید

خانه دو سوراخ به واجب گزید

واگهیش نه که شود راه گیر

دوده این گنبد روباه گیر

سرد نفس بود سگ گرم کین

روبه از آن دوخت مگر پوستین

گرگ ز روباه به دندان تراست

روبه از آن رست که به دان تراست

شیر در بادیه عشق تو روباه شود

آه از این راه که در وی خطری نیست که نیست

حافظ

گفتم حکایت آن روباه مناسب حال توست که دیدندش گریزان و افتان و خیزان کسی گفتش چه آفتست که موجب چندین مخافتست گفتا شنیده ام شتر را بسخره میگیرند

شیران جهان روبه درگاه تواند

گر من سگ دربان تو باشم چه شود

خود را به مقام شیر می دانستم

چون خصم آمد به روبهی مانستم

یکی روبهی دید بی دست و پای

فرو ماند در لطف و صنع خدای

شغال نگون بخت را شیر خورد

بماند آنچه روباه از آن سیر خورد

برو شیر درنده باش ای دغل

مینداز خود را چو روباه شل

چنان سعی کن کز تو ماند چو شیر

چه باشی چو روبه به وامانده سیر

چو شیر آن که را گردنی فربه است

گر افتد چو روبه سگ از وی به است

مپندار اگر شیر و گر روبهی

کز اینان به مردی و حلیت رهی

بچربد روبه ار چربیش باشد

و گر با گرگ هم حربیش باشد